Proces pokojowy

Od wojny do pokoju

  • 9/10/2011
    •    
    ​Historia bliskowschodniego procesu pokojowego
  •  
     
    Od chwili podpisania izraelsko-egipskiego traktatu z 1979 roku Izrael i inne państwa występowały z wieloma inicjatywami na rzecz pokoju w regionie. Dzięki tym wysiłkom w październiku 1991 roku odbyła się w Madrycie konferencja pokojowa pod auspicjami USA i ZSRR . Spotkali się na niej przedstawiciele Izraela, Syrii, Libanu, Jordanii oraz Palestyńczyków. Obradom plenarnym towarzyszyły dwustronne negocjacje uczestniczących stron oraz wielostronne dyskusje o najważniejszych wyzwaniach w regionie.
     
  •  
  •  

    Niemal trzydziestoletnie rządy Partii Pracy zakończyły się po wyborach 1977 roku, kiedy władzę objął Likud, koalicja sił prawicowych i centrowych. Nowy premier, Menachem Begin, potwierdził chęć kontynuowania wysiłków swych poprzedników na rzecz stabilnego pokoju w regionie i zaapelował do arabskich przywódców o powrót do stołu rokowań.








    Prezydent Egiptu Anwar Sadat,
    prezydent USA Jimmy Carter
    i premier Izraela Menachem Begin
    (fot. GPO / Y. Sa’ar)

     

    Zaklęty krąg odrzucania izraelskich apeli o pokój przez państwa arabskie przerwała wizyta w Jerozolimie egipskiego prezydenta Anwara Sadata z listopada 1977 roku. Egipsko-izraelskie negocjacje, które rozpoczęły się następnie pod auspicjami USA, zakończyły się we wrześniu 1978 roku podpisaniem porozumień pokojowych z Camp David. Dokument zawierał ramowe założenia trwałego pokoju na Bliskim Wschodzie, łącznie ze szczegółowymi propozycjami samostanowienia dla Palestyńczyków.

    26 marca 1979 roku Izrael i Egipt podpisały w Waszyngtonie traktat pokojowy, kończąc tym samym trzydziestoletni stan wojny między obydwoma krajami. Zgodnie z warunkami traktatu, Izrael wycofał się z półwyspu Synaj, zaś w miejsce dotychczasowych linii demarkacyjnych ustalono obustronnie uznawane granice państwowe.





    Premier Icchak Rabin
    i król Jordanii Husajn
    (fot. GPO / Y. Sa’ar)

     

    Trzy lata rokowań między Jordanią i Izraelem, jakie nastąpiły po konferencji pokojowej w Madrycie w 1991 roku, zaowocowały podpisaniem przez Husajna, władcę Haszemickiego Królestwa Jordanii, i premiera Icchaka Rabina w lipcu 1994 roku deklaracji, która zakończyła trwający od 46 lat stan wojny. Izraelsko-jordański traktat pokojowy podpisano w obecności amerykańskiego prezydenta Billa Clintona 26 października 1994 roku na przejściu granicznym Arawa, pomiędzy izraelskim Ejlatem a jordańską Akabą.

  • Rozmowy dwustronne izraelsko-palestyńskie

  •  
     
    W toku wielomiesięcznych, kuluarowych kontaktów pomiędzy izraelskimi negocjatorami i przedstawicielami OWP, które odbywały się w Oslo, sformułowano Deklarację Zasad, która określała zasady samostanowienia Palestyńczyków na Zachodnim Brzegu i w Gazie. Zanim jednak podpisano ją 13 września 1993 roku, nastąpiła wymiana pism między Jasserem Arafatem a Icchakiem Rabinem. Przewodniczący OWP zobowiązał się odrzucić terroryzm, wyrzucić ze statutu organizacji zapisy negujące prawo Izraela do istnienia i zadeklarował wolę pokojowego zakończenia trwającego od dziesięcioleci konfliktu. Ze swojej strony Izrael uznał z kolei OWP za przedstawiciela narodu palestyńskiego.
     
    Deklaracja zawierała zaakceptowane przez obydwie strony zasady funkcjonowania palestyńskiego samorządu podczas pięcioletniego okresu przejściowego oraz ramowy plan kolejnych etapów izraelsko-palestyńskich negocjacji. Ustalenia co do samorządu w Strefie Gazy i Jerychu zostały wprowadzone w życie w maju 1994 roku. Trzy miesiące później na Zachodnim Brzegu nastąpiło przekazanie kompetencji w zakresie edukacji, kultury, opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, podatków bezpośrednich i turystyki. Deklaracja Zasad i inne porozumienia izraelsko-palestyńskie doprowadziły do podpisania we wrześniu 1995 roku Tymczasowej Umowy w sprawie Zachodniego Brzegu i Strefy Gazy. Poszerzała ona palestyńską autonomię poprzez ustanowienie wybieralnej władzy – Rady Palestyńskiej (powołanej w styczniu 1996 r.) oraz dalsze wycofywanie wojsk izraelskich z Zachodniego Brzegu. Umowa wprowadzała także mechanizmy regulujące stosunki izraelsko-palestyńskie do czasu ostatecznego uzgodnienia statusu Palestyny. Umowa Tymczasowa dzieliła Zachodni Brzeg na trzy typy obszarów:
     
    • obszary o statusie A (główne miasta Zachodniego Brzegu): Rada Autonomii ponosi pełną odpowiedzialność za bezpieczeństwo wewnętrzne, porządek publiczny i administrację cywilną. Umowa Tymczasowa zawierała osobne ustalenia dla Hebronu. Protokół wycofania armii izraelskiej z tego miasta podpisano w styczniu 1997 roku.
     
    • obszary o statusie B (mniejsze miasteczka i wsie Zachodniego Brzegu): Rada Autonomii przejęła odpowiedzialność w zakresie administracji cywilnej (jak w obszarach A) i utrzymania porządku publicznego, Izrael zachował natomiast nadrzędne kompetencje w sprawach bezpieczeństwa, aby chronić swoich obywateli i zwalczać terroryzm.
     
    • obszary o statusie C (osiedla żydowskie, obszary o znaczeniu strategicznym dla Izraela, w większości niezamieszkałe tereny Zachodniego Brzegu): pełna odpowiedzialność Izraela za bezpieczeństwo i porządek publiczny, a także kompetencje administracyjne (planowanie przestrzenne, wykopaliska itd.). Rada Autonomii zajmuje się wszelkimi innymi sprawami administracyjnymi ludności palestyńskiej.
     
    Ustalony w Umowie Tymczasowej harmonogram kolejnych faz wycofywania wojsk był kilkakrotnie zmieniany w ramach uzgodnień między stronami, z których najważniejsze było Memorandum z Wye River (październik 1998 r.). Wypełniając swoje zobowiązania, Izrael zamknął pierwszy i drugi etap wycofywania swoich sił w marcu 2000 roku. W wyniku tych działań 18% terytorium Zachodniego Brzegu uzyskało status A, a 21% status B, zaś pod rządami Rady Autonomii znalazło się 98% ludności palestyńskiej.
     
    Negocjacje na temat ostatecznego statusu Palestyny i ułożenia trwałych relacji między Izraelem a podmiotem palestyńskim rozpoczęły się zgodnie z planem w maju 1996 roku. Samobójcze zamachy bombowe terrorystów Hamasu, dokonywane w 1996 roku w Jerozolimie i Tel Awiwie, podkopały izraelską wiarę w proces pokojowy. Rozmowy zawieszono na trzy lata – wznowiło je dopiero Memorandum z Szarm el-Szejk z września 1999 roku. Wśród spraw wymagających rozstrzygnięcia były między innymi te dotyczące uchodźców, osadników, kwestii bezpieczeństwa, granic czy statusu Jerozolimy. Na zaproszenie prezydenta USA Billa Clintona izraelski premier Ehud Barak i przewodniczący Autonomii Palestyńskiej Jasser Arafat spotkali się w lipcu 2000 roku na szczycie w Camp David, aby wznowić rokowania. Nie osiągnięto jednak porozumienia – Arafat odrzucił hojną ofertę. Szczyt zakończył się jednak wydaniem trójstronnego oświadczenia, w którym zawarto uzgodnione założenia dalszych negocjacji.
     
    We wrześniu 2000 roku Palestyńczycy rozpoczęli Intifadę – masową kampanię terroru i przemocy, której skutkiem były liczne ofiary i cierpienia po obydwu stronach. Rozliczne próby, by przerwać krwawą konfrontację i wznowić proces pokojowy, spełzły na niczym z powodu palestyńskiego terroryzmu.
     
    Izrael zaakceptował wizję nakreśloną 24 czerwca 2002 roku w przemówieniu prezydenta USA George’a W. Busha: zakończenia palestyńskich zamachów, a następnie ostatecznego uzgodnienia wszystkich kwestii spornych i wejścia w pokojowe relacje.
     
    Izrael przyjął plan pokojowy 25 maja 2003 roku, opatrując go komentarzami, które z izraelskiego punktu widzenia były niezbędne dla jego wdrożenia i do których USA musiały się, w opinii Izraela, odnieść. Palestyńczycy nie wypełnili jednak jak dotychczas zobowiązań z pierwszej fazy planu: przede wszystkim nie dokonali bezwarunkowego wstrzymania działań terrorystycznych i zachęcających do nich. Jednym z antyterrorystycznych działań podjętych przez Izrael była budowa specjalnego płotu wokół terytoriów palestyńskich.
     
    W sierpniu 2005 roku Izrael wycofał się całkowicie ze Strefy Gazy i czterech osiedli w północnej Samarii (Zachodni Brzeg), chcąc przełamać impas, w jakim znalazł się proces pokojowy po pięciu latach palestyńskich zamachów. Jednak wraz z wyborczą wygraną Hamasu palestyński terroryzm nie ustał. Z terenów Gazy wystrzeliwano w kierunku północnego Negewu rakiety Kassam, porwano także izraelskiego żołnierza, co wymusiło działania wojskowe.
     




    Premier Ariel Szaron w grudniu 2003 roku
    ogłosił plan wycofania wojsk z terytoriów
    okupowanych
    (fot. GPO / Moshe Milner)

     

    Nowy izraelski rząd, wybrany w początkach 2009 roku, poczynił wiele wysiłków dla wznowienia procesu pokojowego. Próby te były jednak torpedowane przez Palestyńczyków, którzy zaczęli się między innymi domagać spełnienia kilku warunków wstępnych, zanim w ogóle zasiądą do rokowań z Izraelem. Dopiero w maju 2010 roku Palestyńczycy zgodzili się na tak zwane rozmowy zbliżeniowe.​

  • Izrael i Syria

  •  
    Rozmowy delegacji izraelskiej i syryjskiej rozpoczęły się w Waszyngtonie zgodnie z założeniami konferencji madryckiej i były kontynuowane na poziomie ambasadorów z udziałem wysokiej rangi przedstawicieli USA.
     
    Dwie rundy syryjsko-izraelskich rozmów pokojowych (grudzień 1995 r. i styczeń 1996 r.) skupiły się na kluczowych kwestiach bezpieczeństwa. Podczas szczegółowych i kompleksowych negocjacji ustalono sprawy bezsporne i zbieżne dążenia, aby móc je w przyszłości przedyskutować. Negocjacje między Syrią a Izraelem wznowiono po ponad trzech latach impasu w styczniu 2000 roku w amerykańskim Shepherdstown. Niestety, nie przyniosły one przełomu, podobnie jak marcowe spotkanie prezydentów Clintona i Hafeza Asada w Genewie.
     
    Syria wraz z Iranem wspierają najbardziej niebezpieczne i radykalne organizacje terrorystyczne, takie jak Hezbollah.

  • Izrael i Liban

  •  
    Zgodnie z decyzją izraelskiego rządu o wdrożeniu Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 425, 23 maja 2000 roku Izrael wycofał wszystkie swoje oddziały ze strefy buforowej w południowym Libanie. Druga strona wciąż jeszcze nie wypełniła jednak zobowiązań wynikających z rezolucji nr 425 oraz 1559 – Liban nie rozwiązał Hezbollahu i nie rozmieścił armii na swej południowej granicy. Po uprowadzeniu dwóch izraelskich żołnierzy i ostrzelaniu miast na północy Izraela przez Hezbollah 12 lipca 2006 roku konflikt wybuchł na nowo. Izrael był zmuszony podjąć próbę usunięcia organizacji z południa Libanu – łącznie z jej arsenałami, zawierającymi kilkadziesiąt tysięcy dostarczonych przez Iran i Syrię rakiet, które zagrażały milionom izraelskich cywili. W walkach, które nazwano później II wojną libańską, w stronę cywilnych celów w Izraelu wystrzelono ponad 4000 rakiet, których ofiarami stały się 44 osoby. Ostrzał spowodował także duże straty materialne. W trakcie działań zbrojnych zginęło 119 izraelskich żołnierzy. Starcia zakończyły się 11 sierpnia 2006 roku przyjęciem rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1701, wzywającej do bezwarunkowego uwolnienia uprowadzonych żołnierzy izraelskich, rozlokowania w południowym Libanie oddziałów UNIFIL i armii libańskiej oraz ustanowienia embarga na dostawy broni dla libańskich grup zbrojnych.

  • Rozmowy wielostronne

  •  
    Rozmowy wielostronne zostały zainicjowane jako integralna część procesu pokojowego. Ich celem było szukanie rozwiązań najważniejszych problemów Bliskiego Wschodu oraz budowanie zaufania, niezbędnego dla normalizacji stosunków między państwami regionu. W styczniu 1992 roku odbyła się w Moskwie Bliskowschodnia Konferencja Wielostronna, w której uczestniczyli przedstawiciele 36 państw i organizacji międzynarodowych. Delegaci, podzieleni na pięć grup roboczych poświęconych kluczowym kwestiom (ochrona środowiska, kontrola zbrojeń i bezpieczeństwo, uchodźcy, dostęp do wody, rozwój gospodarczy), spotykają się od tego czasu regularnie w różnych miastach regionu.
     
    Rozmowy koordynowane są przez złożony z kluczowych delegacji Komitet Sterujący pod przewodnictwem USA i Rosji. Wybuch palestyńskiej przemocy w 2000 roku zamroził jednak większość działań wielostronnych.