Syjonizm

Czasy nowożytne i syjonizm

  • 10/2/2011
  •  
     
  •  

  • Czasy nowożytne

  •  
    W XIX wieku średniowieczne zacofanie stopniowo ustępowało przed pierwszymi oznakami postępu. Zachodnie potęgi rozpoczęły walkę o pozycję w regionie, często poprzez działalność misyjną. Brytyjscy, francuscy, rosyjscy i amerykańscy archeolodzy rozpoczęli badania nad czasami biblijnymi. Wielka Brytania, Francja, Rosja, Austria i Stany Zjednoczone otworzyły konsulaty w Jerozolimie. Ustanowiono regularne połączenia parowcowi z Europą, zbudowano sieć pocztową i telegraficzną oraz pierwszą drogę łączącą Jerozolimę z Jafą. Otwarcie Kanału Sueskiego przyśpieszyło powrót regionu do roli skrzyżowania dróg handlowych z trzech kontynentów.
     
    W wyniku tych przemian sytuacja zamieszkałych tu Żydów powoli się poprawiała, a ich liczba znacząco wzrosła. W połowie stulecia przeludnienie w murach Jerozolimy skłoniło Żydów do budowy pierwszego osiedla poza Starym Miastem (1860 r.), które, wraz z kolejnymi siedmioma zbudowanymi w ciągu następnych 25 lat, stanowiło zaczątek nowego miasta. Około 1870 roku Żydzi stanowili znaczną część populacji Jerozolimy. Skupowali też ziemię uprawną w całym kraju, zakładając nowe rolnicze osady. Hebrajski, długo zarezerwowany dla liturgii i literatury, odrodził się jako język użytkowy. Wszystko to przygotowało grunt dla ruchu syjonistycznego.
     
    Dwie wielkie fale porwanych syjonistyczną ideologią Żydów z Europy Wschodniej przybyły do kraju pod koniec XIX i na początku XX wieku. Ci pionierzy, przekonani, że odrodzenie ojczyzny musi dokonać się poprzez uprawę ziemi, odzyskiwali nieużytki i budowali nowe osady, kładąc fundament pod to, co wkrótce miało stać się kwitnącą gospodarką rolną. Nowo przybyli stawali w obliczu wyjątkowo trudnych warunków: wrogiego nastawienia otomańskiej administracji, zawodnej komunikacji i transportu, malarycznych bagien, nieuprawianej od wieków gleby. Możliwości zakupu gruntów ornych były ograniczone, a jakakolwiek budowa wymagała specjalnego zezwolenia wydawanego tylko w Istambule. Wszystko to utrudniało rozwój kraju, ale go nie zatrzymywało. W chwili wybuchu pierwszej wojny światowej (1914 r.) w Ziemi Izraela mieszkało 85 000 Żydów, podczas gdy w początkach XVI wieku było ich zaledwie 5000.
     
    W grudniu 1917 roku siły brytyjskie pod dowództwem generała Allenby’ego wkroczyły do Jerozolimy, kładąc kres czterem stuleciom ottomańskich rządów. Integralną częścią armii brytyjskiej był Legion Żydowski, złożony z trzech batalionów, w których służyło kilka tysięcy żydowskich ochotników.​

  • Syjonizm

  •  
    Syjonizm to narodowy ruch wyzwolenia Żydów, bierze swą nazwę od słowa Syjon (dawna nazwa Jerozolimy), która jest tradycyjnym synonimem Jerozolimy i Ziemi Izraela. Idea syjonizmu – odrodzenia narodu żydowskiego w ojczyźnie przodków – ma korzenie w nieustannej tęsknocie i poczuciu głębokiego związku z Ziemią Izraela, które przez stulecia były istotnym elementem żydowskiego życia w Diasporze.
     

    Polityczny syjonizm pojawił się w odpowiedzi na nieustające prześladowania i dyskryminację Żydów we Wschodniej Europie oraz wzrastające rozczarowanie rozwojem emancypacji na Zachodzie. Proces ten ani nie położył bowiem kresu dyskryminacji, ani nie przyniósł integracji z tamtejszymi społeczeństwami. Te przyczyny legły u podstaw założenia Organizacji Syjonistycznej (1897 r.) podczas Pierwszego Kongresu Syjonistycznego zwołanego przez Teodora Herzla w szwajcarskiej Bazylei. Na program ruchu syjonistycznego składały się elementy ideologiczne i praktyczne wspierające powrót Żydów do Ziemi Izraela, odrodzenie społecznego, kulturowego, gospodarczego i politycznego życia narodu, rozwój uznanej międzynarodowo i prawnie ojczyzny w historycznej kolebce narodu, gdzie Żydzi byliby wolni od prześladowań i mogli kultywować swoją tożsamość.

  • Imigracja

  •  

    Wpływy syjonizmu oraz brytyjskie poparcie dla syjonistycznych aspiracji, wyrażone przez ministra spraw zagranicznych Lorda Balfoura w 1917 roku, zaowocowały kolejnymi falami emigrantów między 1919 a 1939 rokiem. Każda kolejna grupa wnosiła wkład w inny aspekt życia rozwijającej się społeczności żydowskiej. Blisko 35 000 Żydów, w większości z Rosji, którzy przybyli pomiędzy 1919 i 1923 rokiem wywarło znaczący i długofalowy wpływ na charakter i organizację społeczeństwa. Pionierzy ci położyli fundamenty pod rozbudowaną infrastrukturę gospodarczą i socjalną, rozwinęli rolnictwo, stworzyli wyjątkowe, wspólnotowe i spółdzielcze formy wiejskich osad – kibuce i moszawy. Stanowili także siłę roboczą potrzebną do budowy domów i dróg.



    Następna fala, z lat 1924–1932, liczyła około 60 000 ludzi, głównie z Polski, i znacząco wzbogaciła życie miejskie. Ci imigranci osiedlili się głównie w Tel Awiwie, Hajfie i J erozolimie. Zakładali małe firmy, przedsiębiorstwa budowlane, niewielkie fabryki. Ostatnia przed drugą wojną światową wielka fala emigracji, licząca około 165 000 osób, ruszyła po dojściu Hitlera do władzy w Niemczech. Przybysze, wśród których było wielu uczonych i specjalistów, stanowili pierwszą dużą migrację z Europy Zachodniej i Środkowej. Ich wykształcenie, umiejętności i doświadczenie przyczyniły się do rozwoju życia gospodarczego, poprawy infrastruktury w mieście i na wsi oraz zwiększenia różnorodności życia kulturalnego narodu.

  • Administracja

  •  


    Brytyjskie władze mandatowe przyznały Żydom i Arabom autonomię w dziedzinie spraw wewnętrznych. Powołując się na to prawo społeczność żydowska (Jiszuw) wybrała w 1920 roku ciało samorządowe, składające się z przedstawicieli poszczególnych partii. Miało ono zbierać się raz do roku, by podsumować swoją działalność i wybrać realizującą jego polityczne i programowe wytyczne Radę Narodową (Wa’ad Leumi). Rozbudowano obejmujący cały kraj system edukacyjny, religijny, ochrony zdrowia i opieki społecznej, finansowany z lokalnych zasobów i wspierany funduszami od Żydów z całego świata. W 1922 roku powstała postulowana w Mandacie „Agencja Żydowska”, która miała reprezentować Żydów wobec władz brytyjskich, organizacji międzynarodowych i rządów innych państw.

  • Kultura

  •  
    ​Stopniowo powstawała kultura charakterystyczna dla społeczności żydowskiej w Ziemi Izraela. Sztuki plastyczne, muzyka i taniec rozwijały się wraz z otwieraniem profesjonalnych szkół i studiów. Nowe galerie i sale koncertowe zapewniały miejsce dla wystaw i występów, przygotowanych dla wyrobionej publiczności. Premiera sztuki, wydanie nowej książki lub retrospektywa prac lokalnego malarza były natychmiast odnotowywane w prasie i stawały się tematem żywych dyskusji w kawiarniach i na spotkaniach towarzyskich.
     
    Język hebrajski zyskał status oficjalnego języka państwa mandatowego obok angielskiego i arabskiego. Używano go w oficjalnych dokumentach, na znaczkach i monetach, w radiu. Wraz z rozwojem branży wydawniczej kraj stał się światowym centrum hebrajskiej literatury. Różnorodne teatry przyciągały entuzjastyczną publiczność, powstawały pierwsze sztuki teatralne po hebrajsku.
     

  • Rosnący sprzeciw arabskiego ruchu narodowego

  •  
    Żydowskie odrodzenie narodowe i wysiłek zmierzający do odbudowy kraju spotkały się z silnym sprzeciwem ze strony arabskich nacjonalistów. Ich niezadowolenie przeradzało się w wybuchy przemocy (w latach 1920, 1921, 1929, 1936–39), kiedy żydowska ludność stawała się obiektem niesprowokowanych ataków, jak podczas masakry w Hebronie w 1929 roku. Przemoc dotyczyła też palenia pól i lasów oraz sabotowania żydowskiego transportu. Podjęte przez syjonistów próby dialogu z Arabami okazały się nieskuteczne, antagonizując syjonizm i arabski nacjonalizm do stanu grożącego eksplozją. Uznając, że cele obu ruchów narodowych są przeciwstawne, Brytyjczycy zdecydowali (1937 r.), że najlepszym rozwiązaniem będzie podział kraju na dwa państwa – żydowskie i arabskie, połączone unią gospodarczą. Żydowscy przywódcy zaakceptowali ideę podziału i upoważnili Agencję Żydowską do negocjowania z rządem brytyjskim szczegółów propozycji. Arabowie bezkompromisowo odrzucili plan podziału. Liczne arabskie antyżydowskie zamieszki skłoniły Brytyjczyków do opublikowania Białej Księgi (maj 1939 r.), wprowadzającej radykalne ograniczenia wobec żydowskiej imigracji, co odebrało europejskim Żydom możliwość ucieczki przed nazistowskimi prześladowaniami.
     

    W odpowiedzi na wybuch drugiej wojny światowej Dawid Ben Gurion, późniejszy pierwszy premier Izraela, zadeklarował: „Będziemy walczyć na wojnie, jakby nie było Białej Księgi, a Białą Księgę będziemy zwalczać tak, jakby nie było wojny”.