Państwo Izrael

Historia Państwa Izrael

  • 9/30/2011
    •    
    Od ogłoszenia Deklaracji Niepodległości 14 maja 1948 r.​
  •  
     

    Droga do niepodległości

    Niemożność pogodzenia sprzecznych oczekiwań społeczności żydowskiej i arabskiej skłoniła brytyjski rząd do przekazania „kwestii palestyńskiej” do rozpatrzenia Zgromadzeniu Ogólnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych (kwiecień 1947 r.). Powołano specjalny komitet, który miał naszkicować możliwe scenariusze przyszłości kraju. 29 listopada 1947 roku Zgromadzenie zagłosowało za przyjęciem rekomendacji komitetu, zakładającej podział kraju na dwa państwa. Społeczność żydowska przyjęła plan, arabska go odrzuciła.

     
    Wkrótce po głosowaniu w ONZ arabskie oddziały paramilitarne zasilane przez ochotników z innych krajów arabskich rozpoczęły kampanię ataków na społeczność żydowską. Celem tych działań było zniweczenie postanowień rezolucji i zapobieżenie powstaniu państwa żydowskiego. Mimo początkowych porażek żydowskie siły samoobrony zdołały odeprzeć napastników i przejąć kontrolę nad całym obszarem wyznaczonym dla państwa żydowskiego.

     

    Państwo Izrael

    Gdy 14 maja 1948 roku wygasł brytyjski mandat, w Ziemi Izraela mieszkało około 650 000 Żydów, tworzących zorganizowaną społeczność z dobrze rozwiniętymi instytucjami politycznymi, społecznymi i gospodarczymi – ukształtowany już naród i państwo, choć bez oficjalnej nazwy.

    Izrael ogłosił niepodległość 14 maja 1948 roku. W ciągu niecałej doby rozpoczęła się inwazja regularnych armii Egiptu, Jordanii, Syrii, Libanu i Iraku, zmuszając Izrael do obrony odzyskanej na ziemiach przodków suwerenności.

    W wojnie, określanej później jako wojna o niepodległość lub I wojna izraelsko-arabska, świeżo utworzone i słabo wyposażone Siły Obronne Izraela odparły napastników. Zaciekłe walki trwały z przerwami 15 miesięcy i kosztowały życie 6000 izraelskich obywateli – niemal 1% ówczesnej żydowskiej ludności państwa.

     

    W pierwszych miesiącach 1949 roku pod auspicjami ONZ odbywały się bezpośrednie rokowania pomiędzy Izraelem i poszczególnymi państwami-agresorami (z wyjątkiem Iraku, który odmówił negocjacji z Izraelem). Efektem rozmów było porozumienie o zawieszeniu broni, odzwierciedlające sytuację w chwili zakończenia walk. Izrael uzyskał więc kontrolę nad Niziną Nadmorską, Galileą i całą pustynią Negew, Jordania – nad Judeą i Samarią (Zachodnim Brzegiem), zaś Strefa Gazy znalazła się pod zarządem Egiptu. Jerozolima została podzielona: Jordanii przypadła część wschodnia ze Starym Miastem, Izraelowi – dzielnice zachodnie.

     



    Budowa państwa

    Po zakończeniu wojny Izraelczycy skupili się na tworzeniu państwa, o którego odzyskanie walczyli długo i z takim poświęceniem. W pierwszych wyborach, które odbyły się 25 stycznia 1949 roku przy niemal osiemdziesięciopięcioprocentowej frekwencji, ustalono skład 120-osobowego parlamentu, Knesetu. U sterów państwa stanęło dwóch przywódców starań o niepodległość: Dawid Ben Gurion, szef Agencji Żydowskiej, został pierwszym premierem, zaś Chaim Weizmann, przewodniczący Światowej Organizacji Syjonistycznej, został wybrany przez Kneset na stanowisko pierwszego prezydenta. 11 maja 1949 roku Izrael stał się 59. państwem członkowskim ONZ.

     Zgodnie z doktryną „przygarniania wygnańców”, leżącą u podstaw izraelskiej racji bytu, bramy państwa zostały szeroko otwarte: potwierdzono prawo każdego Żyda do przyjazdu i uzyskania obywatelstwa. W ciągu pierwszych czterech miesięcy niepodległości do Izraela przybyło około 50 000 osób,głównie ocalałych z Holokaustu. Pod koniec 1951 roku liczba imigrantów wyniosła 687 000 mężczyzn, kobiet i dzieci, z czego ponad 300 000 było uchodźcami z państw arabskich. Ludność Izraela podwoiła się.
     
    Zła sytuacja gospodarcza będąca skutkiem wojny o niepodległość i konieczności zaspokojenia potrzeb gwałtownie rosnącej populacji wymagała dyscypliny w kraju i pomocy finansowej z zagranicy. Dzięki pomocy Stanów Zjednoczonych, pożyczkom z amerykańskich banków, darowiznom żydowskiej diaspory i niemieckim reparacjom wojennym udało się zapewnić mieszkania, zmechanizować rolnictwo, stworzyć flotę handlową i własną linię lotniczą, rozpocząć wydobycie minerałów, rozwinąć przemysł oraz rozbudować sieci drogowe, telekomunikacyjne i energetyczne. W ciągu pierwszej dekady produkcja przemysłowa i liczba zatrudnionych podwoiły się, zaś eksport dóbr przemysłowych wzrósł czterokrotnie. Ogromny przyrost powierzchni upraw pozwolił na samowystarczalność w zakresie podstawowych produktów spożywczych z wyjątkiem mięsa i zboża. Zalesiono ponad 20 000 hektarów leżących w większości odłogiem, drzewa posadzono także wzdłuż niemal 800 kilometrów dróg szybkiego ruchu.
     
    Znacznie rozbudowano system edukacji, który funkcjonował w żydowskiej społeczności jeszcze przed uzyskaniem niepodległości, a teraz objął także tereny arabskie. Darmowa nauka szkolna stała się obowiązkowa dla wszystkich dzieci między 5 a 14 rokiem życia; od 1978 roku obowiązek szkolny wydłużono do 16 roku życia, zaś do 18 można korzystać z darmowej edukacji. Rozwijała się działalność kulturalna i artystyczna, łącząca wpływy Bliskiego Wschodu, Afryki Północnej i Zachodu – Żydzi napływający z różnych stron świata przywozili własne unikalne tradycje i elementy kultury krajów, w których mieszkali od pokoleń. W dziesiątą rocznicę powstania państwa ludność Izraela przekraczała dwa miliony osób.
     
  •  
  •  

    Kampania sueska (1956)

    Budowa państwa odbywała się w cieniu poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego. Porozumienia rozejmowe z 1949 roku nie otworzyły drogi do stabilnego pokoju i były stale naruszane. Statkom izraelskim oraz zmierzającym do Izraela zabroniono żeglugi w Kanale Sueskim, łamiąc tym samym ustalenia rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ z 1 września 1951 roku; zacieśniono blokadę Cieśniny Tirańskiej; coraz częściej zdarzały się wtargnięcia grup terrorystycznych z państw arabskich, które dopuszczały się morderstw i sabotażu; półwysep Synaj stopniowo przekształcał się w olbrzymią bazę wojskową Egiptu.

     
    Bezpośrednie zagrożenie dla istnienia Izraela zwiększyło się wraz z podpisaniem w październiku 1956 roku trójstronnego sojuszu wojskowego między Egiptem, Syrią i Jordanią. W trakcie ośmiodniowej kampanii izraelska armia zajęła Strefę Gazy i cały półwysep Synaj, zatrzymując się 16 km na wschód od Kanału Sueskiego. Decyzja ONZ, by rozlokować a granicy izraelsko-egipskiej Siły Doraźne (UNEF) oraz egipskie gwarancje swobody żeglugi w Zatoce Ejlat skłoniły Izrael do stopniowego (od listopada 1956 r. do marca 1957 r.) wycofania się z terenów zajętych kilka tygodni wcześniej. Otwarta została wówczas Cieśnina Tirańska, co pozwoliło rozwijać handel z państwami Azji i Afryki Wschodniej, a także importować ropę z regionu Zatoki Perskiej.
     

    Lata konsolidacji

     
    Podczas drugiej dekady niepodległego Izraela (1958–1968) eksport podwoił się, a coroczny wzrost Produktu Narodowego Brutto wynosił około 10%. Zaczęto wytwarzać dobra wcześniej importowane – papier, opony, odbiorniki radiowe czy lodówki. Najdynamiczniej rozwijały się jednak nowe branże: metalurgia, przemysł maszynowy, chemiczny i elektroniczny. Ponieważ krajowy popyt na żywność był już zaspokojony, rolnictwo przestawiało się na zaopatrywanie przemysłu spożywczego i produkcję na eksport. W Aszdod na wybrzeżu śródziemnomorskim powstał drugi port morski, wspomagający port w Hajfie w obsłudze zwiększonego obrotu handlowego.
     
    W Jerozolimie zbudowano stałą siedzibę Knesetu, zaś Uniwersytet Hebrajski i Centrum Medyczne Hadassa zostały przeniesione do nowych kompleksów – budynki na Górze Scopus, w których mieściły się wcześniej, w wyniku wojny o niepodległość musiały zostać opuszczone. Powołano do życia Muzeum Izraela, którego celem jest zbieranie, ochrona, badanie i upowszechnianie żydowskiego dziedzictwa kulturalnego i artystycznego.
     
    Stopniowo Izrael budował relacje z innymi państwami – nawiązano bliskie kontakty ze Stanami Zjednoczonymi, państwami brytyjskiej Wspólnoty Narodów, większością państw zachodniej Europy, niemal wszystkimi krajami Ameryki Łacińskiej i wieloma państwami azjatyckimi. W ramach licznych programów współpracy międzynarodowej setki izraelskich lekarzy, inżynierów, nauczycieli, agronomów, specjalistów od nawadniania i działaczy młodzieżowych dzieliło się swoją wiedzą z mieszkańcami innych rozwijających się krajów. W 1965 roku dokonano wymiany ambasadorów między Izraelem a Niemiecką Republiką Federalną – posunięcie wcześniej niemożliwe ze względu na gorzką pamięć o zbrodniach popełnionych na Żydach przez władze nazistowskie w latach 1933–1945. Normalizację stosunków między obydwoma krajami poprzedziły zaciekłe protesty i debata publiczna.
     

    Wojna sześciodniowa (1967)

     
    Nadzieje na kolejną dekadę względnego spokoju rozwiały się wraz z eskalacją terrorystycznych rajdów z terytorium Egiptu i Jordanii, powtarzającym się syryjskim ostrzałem artyleryjskim rolniczych ośrodków północnej Galilei i potężnymi zbrojeniami w sąsiednich krajach arabskich. Kiedy Egipt w maju 1967 roku ponownie wprowadził na Synaj znaczne siły wojskowe, nakazał wycofać się oddziałom pokojowym ONZ, które stacjonowały tam od 1957 roku, wznowił blokadę Cieśniny Tirańskiej i zawarł sojusz militarny z Jordanią, Izrael stanął wobec zagrożenia ze strony wrogich armii na wszystkich frontach. Podczas gdy sąsiedzi przygotowywali się do zniszczenia państwa żydowskiego, Izrael, powołując się na przyrodzone prawo do samoobrony, 5 czerwca 1967 roku rozpoczął na południu wyprzedzające uderzenie na Egipt, po którym nastąpiła kontrofensywa przeciwko Jordanii na wschodzie i wyparcie syryjskich oddziałów okopanych na Wzgórzach Golan na północy.
     
    Po sześciu dniach walk linie demarkacyjne poprzedniego rozejmu zostały zastąpione nowymi. Pod kontrolą Izraela znalazły się Judea, Samaria, Gaza, półwysep Synaj i Wzgórza Golan. Wioski na północy po raz pierwszy od 19 lat nie były ostrzeliwane przez Syryjczyków, zapewniono swobodną żeglugę izraelskim i zmierzającym do Izraela statkom, zaś Jerozolima, podzielona dotąd między Izrael i Jordanię, znalazła się w całości pod władzą izraelską.
     

    Pomiędzy wojnami

     
    Największym wyzwaniem dla izraelskiej dyplomacji po zakończeniu walk było przekucie zdobyczy terytorialnych w trwały pokój, oparty na założeniach Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 242: uznaniu suwerenności, integralności terytorialnej i politycznej niezawisłości wszystkich państw regionu oraz ich prawa do pokojowego istnienia w bezpiecznych i uznanych granicach, bez gróźb i aktów przemocy. Stanowisko arabskie, sformułowane podczas szczytu w Chartumie w sierpniu 1967 roku, wyrażało jednak co innego: nie dla pokoju z Izraelem, nie dla rokowań z Izraelem, nie dla uznania państwa Izrael. We wrześniu 1968 roku Egipt rozpoczął „wojnę na wyczerpanie” – sporadyczne, statyczne działania na brzegach Kanału Sueskiego, które przeradzały się w lokalne starcia na pełną skalę, powodując ciężkie straty po obydwu stronach. Walki ustały w 1970 roku, kiedy Egipt i Izrael odnowiły porozumienie o zawieszeniu broni w rejonie Kanału Sueskiego.
  •  

    Wojna Jom Kippur (1973)

     
    Trzy lata względnego spokoju na granicach zakończyły się w J om Kippur (Dzień Pojednania), największe święto żydowskiego kalendarza. Egipt i Syria 6 października 1976 roku rozpoczęły skoordynowaną, zaskakującą ofensywę przeciwko Izraelowi, przekraczając Kanał Sueski i wkraczając na Wzgórza Golan. W ciągu kolejnych trzech tygodni izraelska armia odwróciła losy wojny i odparła atak, zajmując tereny egipskie po zachodniej stronie Kanału Sueskiego i dochodząc na odległość 32 kilometrów od stolicy Syrii, Damaszku. Dwa lata trudnych negocjacji izraelsko-egipskich i izraelsko-syryjskich doprowadziły do porozumień pokojowych, w wyniku których Izrael wycofał się z części zajętych w czasie wojny terytoriów.
     

    Operacja Pokój dla Galilei (1982)

     
    Izrael nie dążył nigdy do konfliktu z Libanem. Armia izraelska wkroczyła jednak w 1982 roku na terytorium północnego sąsiada, kiedy Organizacja Wyzwolenia Palestyny (OWP), wyrzucona z J ordanii w 1970 roku, przeniosła się na południe Libanu i rozpoczęła powtarzające się ataki terrorystyczne w miastach i wsiach północnego Izraela (Galilei), powodując liczne ofiary w ludziach i straty materialne. W operacji Pokój dla Galilei zlikwidowano większość organizacyjnej i militarnej infrastruktury OWP w regionie. Przez kolejne 18 lat Izrael utrzymywał w południowym Libanie niewielką strefę bezpieczeństwa, przyległą do swej północnej granicy, aby uchronić mieszkańców Galilei przed atakami.
     

    Druga wojna libańska

     
    W maju 2000 roku Izrael wycofał wszystkie siły ze strefy bezpieczeństwa. Liban nie zdołał jednak wypełnić ustaleń rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 425 i 1559, zgodnie z którymi miało nastąpić rozwiązanie Hezbollahu i zajęcie południa kraju przez regularną armię libańską. W wyniku tego w lipcu 2006 roku, po tym jak Hezbollah porwał dwóch izraelskich żołnierzy i zbombardował miasta w Galilei, ponownie wybuchły walki. Podczas konfliktu, nazwanego później drugą wojną libańską, w kierunku cywilnych celów w Izraelu wystrzelono ponad 4000 rakiet. Walki zakończyły się w sierpniu 2006 roku. Rada Bezpieczeństwa ONZ wydała rezolucję nr 1701, wzywającą do bezwarunkowego uwolnienia schwytanych żołnierzy izraelskich, rozlokowania w południowym Libanie oddziałów UNIFIL i armii libańskiej oraz ustanowienia embarga na dostawy broni dla libańskich grup zbrojnych.
     

    Operacje w Gazie (2008)

     
    W następstwie wycofania się Izraela ze Strefy Gazy i czterech osiedli na północy Zachodniego Brzegu w 2005 roku oraz wygranej Hamasu w wyborach 2007 roku ataki terrorystyczne przeciwko Izraelowi nasiliły się. Z Gazy wystrzelono w kierunku południowego Izraela tysiące rakiet, powodując straty materialne oraz fizyczne i psychologiczne urazy u ludności cywilnej. W tej sytuacji Izrael zmuszony był podjąć działania militarne w postaci Operacji Płynny Ołów (od 27 grudnia 2008 r. do 18 stycznia 2009 r.).​
  •  

    Wyzwania wewnętrzne

     
    W latach 80. i 90. Izrael przyjął ponad milion imigrantów, głównie z byłego Związku Sowieckiego, Europy Wschodniej i Etiopii. Napływ tak dużej liczby nowych konsumentów oraz bardziej lub mniej wykwalifikowanych pracowników nadał gospodarce potężny impuls do rozwoju.
     
    Po wyborach do Knesetu w 1984 roku rząd utworzyły dwa główne ugrupowania: centrolewicowa Partia Pracy i centroprawicowy Likud. W 1988 roku władzę przejęła koalicja pod przewodnictwem Likudu, zaś w 1992 roku zwyciężył blok Partii Pracy i kilku mniejszych partii lewicowych. W 1996 roku, rok po zamachu na premiera Icchaka Rabina, w bezpośrednich wyborach na premiera wygrał Benjamin Netanjahu, kierujący koalicją skupioną wokół Likudu. Niecałe trzy lata później jego ugrupowanie przegrało – w 1999 roku koalicyjny rząd utworzył Ehud Barak, lider centrolewicowego Jednego Izraela. W grudniu następnego roku Barak złożył dymisję. Ariel Szaron, szef Likudu, został premierem na początku 2001 roku i pełnił tę funkcję do 2006 roku, kiedy doznał wylewu. Na stanowisku premiera zastąpił go Ehud Olmert, przywódca powołanej przez Szarona w listopadzie 2005 roku partii Kadima. W lutym 2009 roku, po złożeniu dymisji przez Olmerta, odbyły się wcześniejsze wybory. Zwycięski Netanjahu sformował rząd oparty na szerokiej koalicji.
     
    Poszczególne gabinety opierały się na różnych przekonaniach politycznych, ale ich cele były podobne: osiągnięcie pokoju, rozwój gospodarczy, integracja imigrantów.​