Kultura: Literatura

Tarbut, czyli kultura: Ksiażki

  •  
     
  •  
  • Naród księgi, księgi narodu

  •  
    Pierwszymi twórcami współczesnej literatury pisanej w języku hebrajskim byli imigranci. Mimo że wywodzili się ze świata wschodnioeuropejskich tradycji żydowskich, ich dzieła w przeważającej części poświęcone były wybitnym osiągnięciom, do jakich doszli na ziemi Izraela, zgodnie ze słowami syjonistycznego motta: „budować i samemu być budowanym”. Za ojców współczesnej literatury izraelskiej uważani są powszechnie Yosef Haim Brenner (1881-1921) i Shmuel Yosef Agnon (1888-1970), dzięki którym hebrajska twórczość literacka wkroczyła do XX w.
     
    Pisarzy urodzonych już w Izraelu, debiutujących w latach czterdziestych i pięćdziesiątych XX w., określa się często jako twórców „pokolenia Wojny o Niepodległość”. Ich sposób myślenia, a także otoczenie kulturowe, w jakim wyrośli, były zupełnie inne niż ich poprzedników – głównie ze względu na fakt, że hebrajski był dla nich językiem ojczystym, a całe ich dotychczasowe życie było związane z Izraelem.
  • Nowe pokolenie pisarzy

  •  
    Nowe prądy w literaturze izraelskiej pojawiły się w początkach lat sześćdziesiątych XX w. za sprawą grupy młodych, acz wpływowych pisarzy, pośród których znaleźli się A. B. Yehoshua, Amos Oz, Yoram Kaniuk i Yaakov Shabtai. Zerwali oni z pisarstwem opartym na motywach ideologicznych, skupiając się w zamian na wymiarze indywidualnym. Twórcy podchodzili sceptycznie do politycznych i społecznych konwencji panujących w Izraelu.
     
    Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XX w. były świadkiem niezwykłego rozwoju twórczości literackiej. W czasie, gdy lawinowo rosła liczba wydawanych w Izraelu książek, uznanie międzynarodowe zdobywali kolejni izraelscy pisarze, m.in. Amos Oz, A. B. Yehoshua, Yoram Kaniuk, Aharon Appelfeld, David Shahar, David Grossman i Meir Shalev. Twórczość tamtych lat naznaczona była wiarą i przeświadczeniem, że dzięki literaturze czytelnik może zrozumieć siebie samego jako jednostkę i jako część społeczeństwa.
     
    Po raz pierwszy zaczęto wówczas poruszać tematy, o których kiedyś nie pisano, takie jak życie arabskiej mniejszości w Izraelu czy życie ultraortodoksyjnych Żydów, którzy świadomie odgradzają się od społeczeństwa. Innym motywem, ważnym dla wielu izraelskich pisarzy (w szczególności tych o sefardyjskim pochodzeniu), jest kwestia osamotnionych w społeczeństwie imigrantów z krajów arabskich.
     
    Uznanie zdobyły też liczne pisarki, których twórczość obejmuje nie tylko tematy ogólne, ale także motywy dotyczące kobiet – świadomych swej roli w żydowskiej tradycji i ruchu syjonistycznym. W Polsce dużą popularnością cieszą się zwłaszcza książki Zeruyi Shalev (na język polski zostały przetłumaczone trzy książki tej pisarki).
     


    W ostatnich latach popularność zdobyli pisarze młodego pokolenia, którzy odrzucając jedną ustaloną konwencję, opowiadają o izraelskich doświadczeniach w sposób uniwersalny. Mowa o takich autorach, jak Yehudit Katzir, Etgar Keret czy Orly Castel-Blum. Niektórzy z nich uznawani są za pisarzy wręcz kultowych, a ich książki mają zapewnione miejsce na listach bestsellerów zarówno w Izraelu, jak i zagranicą. Szczególną popularność w Europie zdobył ostatnio Etgar Keret, autor kilku zbiorów opowiadań, między innymi nagradzanego wieloma prestiżowymi nagrodami literackimi zbioru „Tęskniąc za Kissingerem”. W czerwcu 2009 r. twórczość pisarza w wyjątkowy sposób uhonorował Teatr Nowy w Łodzi, organizując Festiwal Etgara Kereta.
     
    W Izraelu, poza niezwykle szybko rozwijającą się literaturą w języku hebrajskim, powstają liczne utwory (prozatorskie i poetyckie) w języku arabskim, angielskim i francuskim. Ze względu na imigrację ponad miliona Żydów pochodzących z terenów dawnego Związku Radzieckiego, Izrael jest dzisiaj największym centrum twórczości literackiej w języku rosyjskim poza granicami Rosji. Jedną ze znanych w Polsce izraelskich autorek piszących po rosyjsku jest Dina Rubina, w Polsce ukazały się jej cztery powieści.
  • Poezja hebrajska

  •  
    Poezja hebrajska, pisana nieustannie od czasów biblijnych do dzisiaj, to połączenie żydowskich tradycji i zewnętrznych wpływów. Najwybitniejsi poeci tworzący na początku XX w., jak Haim Nahman Bialik i Szaul Czernichowski, uznawani są za ojców nowoczesnej poezji hebrajskiej.
     
    Kolejnemu pokoleniu poetów przewodzili Abraham Szlonski, Natan Alterman, Lea Goldberg i Uri Zvi Greenberg, tworzący jeszcze przed utworzeniem Państwa Izrael i w pierwszych latach po jego powstaniu.
     
    Pierwszą znaczącą poetką tworzącą w języku hebrajskim była Rachel Bluwstein (1890-1931), w skrócie znana także jako „Rachel”. Jej utwory stały się z czasem wzorem dla kobiecej poezji w Izraelu. Jej liryczny, krótki, przepełniony emocjami i oparty na osobistych doświadczeniach styl do dziś dominuje w izraelskiej poezji, czego dowodzą dzieła współczesnych jej poetek, a także późniejszych, takich jak Dalia Ravikovitch czy Maya Bejerano.
     
    W połowie lat pięćdziesiątych XX w. zadebiutowała grupa młodych poetów, wśród których prym wiedli Yehuda Amichai, Natan Zach i inni. Hebrajski był już dla nich językiem ojczystym. Ich twórczość opierała się na kolokwialnym stylu a także na niedomówieniach, ucieczce od zbiorowych doświadczeń i swobodnej obserwacji otaczającej ich rzeczywistości. Dzieła Yehudy Amichaia, przetłumaczone na wiele języków, charakteryzują się użyciem zwyczajnego, codziennego języka, ironii i metafizycznych metafor.