System polityczny

System polityczny

  •  
  •  
     
  •  

  • Struktura polityczna

  •  
    Izrael jest demokracją parlamentarną opartą o zasadę trójpodziału: na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Naczelnymi organami władzy są prezydent, Kneset (parlament), rząd (rada ministrów) oraz sądownictwo. Władza wykonawcza (rząd) jest poddana kontroli władzy ustawodawczej (Knesetu), a niezawisłość sądów jest gwarantowana prawem.

  • Prezydent

  •  

    Prezydent nosi tytuł nasi, starożytnego zwierzchnika Sanhedrynu, najwyższej władzy ustawodawczej i sądowniczej Żydów mieszkających w Ziemi Izraela. Prezydent jest głową państwa, a jego urząd symbolizuje jedność narodową ponad podziałami partyjnymi. Prezydent jest wybierany przez Kneset zwykłą większością głosów spośród kandydatów nominowanych ze względu na ich autorytet i zasługi dla państwa. Od 1998 roku prezydent wybierany jest na jedną siedmioletnią kadencję.

    Obowiązki prezydenta mają głównie charakter reprezentacyjny i formalny. Prawo wymienia wśród nich otwieranie pierwszego posiedzenia nowego Knesetu, powierzenie posłowi misji tworzenia rządu, przyjmowanie listów uwierzytelniających przedstawicieli obcych państw, podpisywanie traktatów i ustaw przyjętych przez Kneset. Do prerogatyw prezydenta należy też mianowanie, na podstawie rekomendacji odpowiednich instytucji, ambasadorów, sędziów i Prezesa Banku Izraela. Do prezydenta należy też prawo łaski, którego realizacja wymaga jednak opinii ministra sprawiedliwości. Prezydent uczestniczy w uroczystościach państwowych, a także spełnia zadania nieformalne: przyjmuje wnioski obywateli oraz wspiera swoim patronatem organizacje i kampanie społeczne.

     

    Prezydenci Izraela:

     
    • Chaim Weizman (1949 r. – 1952 r.) – przywódca syjonistyczny, uznany
    naukowiec.
     
    • Icchak Ben-Zwi (1952 r. – 1963 r.) – szef AgencjiŻydowskiej, historyk.
     
    • Zalman Szazar (1963 r. – 1973 r.) – polityk, uczony, historyk, pisarz, poeta.
     
    • Efraim Kacir (1973 r. – 1978 r.) – uznany biochemik.
     
    • Icchak Nawon (1978 r. – 1983 r.) – polityk, dyplomata, pisarz.
     
    • Chaim Herzog (1983 r. – 1993 r.) – prawnik, generał, dyplomata, pisarz.
     
    • Ezer Weizman (1993 r. – 2000 r.) – dowódca sił powietrznych, polityk, przedsiębiorca.
     
    • Mosze Kacaw (2000 r. – 2007 r.) – działacz społeczny, polityk.
     
    • Szymon Peres (2007 r. – 2014 r.) – mąż stanu, dwukrotny premier, laureat pokojowej nagrody Nobla.

    • Reuwen Riwlin (2014 r. - 2021 r.) – prawnik, polityk, członek Knesetu wielu kadencji, dwukrotny przewodniczący izraelskiego parlementu.

    • Isaak Herzog (2021 r. - ) – prawnik, polityk, wielokrotny minister, przewodniczący Agencji Żydowskiej dla Izraela. 

  • Władza ustawodawcza - Kneset

  •  
    Naczelnym organem ustawodawczym Izraela jest Kneset – jednoizbowy parlament. Kneset wziął swoją nazwę i liczbę członków (stu dwudziestu) od Kneset ha-Gedola (Wielkiego Zgromadzenia), rady Żydów zwołanej przez proroków Ezdrasza i Nehemiasza w V wieku p.n.e.
     
    O składzie Knesetu decydują powszechne wybory. W czasie pierwszej sesji parlamentarzyści zostają zaprzysiężeni, następuje wybór przewodniczącego i wiceprzewodniczącego. Kadencja Knesetu trwa z reguły cztery lata, ale w każdej chwili może on zostać rozwiązany przez premiera lub ulec samorozwiązaniu. Do czasu ukonstytuowania się nowego składu Knesetu po wyborach, pełnię władzy posiada poprzedni.
     
    Kneset działa podczas sesji plenarnych oraz za pośrednictwem 15 komisji stałych. W trakcie sesji plenarnych toczą się debaty nad projektami legislacyjnymi zgłaszanymi przez rząd lub poszczególnych członków Knesetu. Mogą też dotyczyć polityki i działalności rządu. Obrady są prowadzone w języku hebrajskim, ale parlamentarzyści mogą również mówić po arabsku, gdyż oba są językami oficjalnymi.
     
    Proces legislacyjny w Knesecie składa się z trzech czytań (w przypadku projektów ustaw zgłaszanych w sprawach jednostkowych – czterech). Podczas pierwszego czytania projekt ustawy prezentowany jest na posiedzeniu plenarnym, następuje krótka debata na temat jego treści, po której dokument jest kierowany do dalszej dyskusji i ewentualnych poprawek w odpowiedniej komisji. Po zakończeniu pracy nad projektem komisja przesyła go pod obrady plenarne do drugiego czytania. Członkowie komisji mogą wówczas przedstawić swoje zdania odrębne. Po zakończeniu ogólnej debaty każdy artykuł ustawy jest poddawany głosowaniu. Jeśli nie ma potrzeby zwrócenia projektu komisji, od razu następuje trzecie czytanie i głosowanie nad całością ustawy. Przegłosowana ustawa zostaje podpisana przez prowadzącego obrady, a następnie opublikowana w dzienniku ustaw z podpisem prezydenta, premiera, przewodniczącego Knesetu oraz ministra odpowiedzialnego za wdrożenie danego aktu prawnego. Na koniec dokument zostaje opatrzony przez ministra sprawiedliwości państwową pieczęcią i staje się prawem.​

  • Władza wykonawcza - Rząd

  •  
    Władzę wykonawczą w państwie sprawuje rząd (rada ministrów) zajmujący się sprawami wewnętrznymi i zewnętrznymi, łącznie z kwestiami bezpieczeństwa narodowego. Zakres kompetencji rządu jest bardzo szeroki; może zajmować się wszystkimi sprawami, o ile tylko nie są zastrzeżone dla innego organu władzy.
     
    Każdy rząd ustala własny tryb pracy i procedury podejmowania decyzji. Zazwyczaj oznacza to obrady raz w tygodniu, ale w razie potrzeby mogą być zwoływane dodatkowe posiedzenia. Rząd może także działać za pośrednictwem komitetów resortowych.
     
    Formowanie rządu: Ponieważ żadna partia nigdy nie uzyskała tylu miejsc w Knesecie, by móc rządzić samodzielnie, wszystkie dotychczasowe gabinety były tworzone na bazie koalicji kilku partii.
     
    Po konsultacjach prezydent wskazuje członka Knesetu, któremu powierza misję sformowania rządu. Wskazany poseł musi w ciągu 28 dni przedstawić Knesetowi do zatwierdzenia listę ministrów oraz exposé. Wszyscy ministrowie muszą być obywatelami i mieszkańcami Izraela oraz członkami Knesetu.
     
    Zatwierdzeni ministrowie podlegają w ramach wykonywania swoich obowiązków premierowi i odpowiadają za swoje działania przed Knesetem. Większość ministrów kieruje odpowiednim resortem; ministrowie bez teki mogą być powoływani do zajęcia się specjalnymi projektami. Premier może być jednocześnie szefem któregoś z ministerstw.
     
    Ministrowie, za zgodą premiera i rządu, mogą wyznaczyć wiceministra. On także musi być członkiem Knesetu.
     
    Kadencja rządu, podobnie jak Knesetu, trwa z reguły cztery lata, chociaż może zostać skrócona, jeśli premier ustąpi, straci możliwość sprawowania urzędu lub umrze, a także na skutek przegłosowania wotum nieufności przez Kneset.
     
    Jeśli premier nie jest w stanie dłużej wypełniać swojej funkcji z któregoś z wymienionych powodów, rząd wyznacza jednego ze swoich członków (posła Knesetu) na pełniącego obowiązki premiera. W przypadku udzielenia wotum nieufności rząd i premier pozostają na stanowiskach do czasu sformowania nowego rządu.
     
    Premierzy Izraela:
     
    • Dawid Ben Gurion (1948 r. – 1954 r.)
     
    • Mosze Szeret (1954 r. – 1955 r.)
     
    • Dawid Ben-Gurion (1955 r. – 1963 r.)
     
    • Lewi Eszkol (1963 r. – 1969 r.)
     
    • Golda Meir (1969 r. – 1974 r.)
     
    • Icchak Rabin (1974 r. – 1977 r.)
     
    • Menachem Begin (1977 r. – 1983 r.)
     
    • Icchak Szamir (1983 r. – 1984 r.)
     
    • Szymon Peres (1984 r. – 1986 r.)
     
    • Icchak Szamir (1986 r. – 1992 r.)
     
    • Icchak Rabin (1992 r. – 1995 r.)
     
    • Szymon Peres (1995 r. – 1996 r.)
     
    • Benjamin Netaniahu (1996 r. – 1999 r.)
     
    • Ehud Barak (1999 r. – 2001 r.)
     
    • Ariel Szaron (2001 r. – 2006 r.)
     
    • Ehud Olmert (2006 r. – 2009 r.)
     
    • Benjamin Netaniahu (2009 r. – 2021 r.)

    • Naftali Bennett (2021 r. –)

  • Wybory

  •  
    Wybory są powszechne, bezpośrednie, równe, tajne i proporcjonalne. Cały kraj stanowi jeden okręg wyborczy. Prawo do głosowania przysługuje wszystkim obywatelom, którzy ukończyli 18 lat. Wyborcy oddają głos na partię polityczną, która ma ich reprezentować w Knesecie.
     
    Dzień wyborów jest świętem państwowym. Wyborcom, którzy znaleźli się tego dnia z dala od swoich komisji wyborczych, zapewniany jest darmowy transport. Możliwość głosowania w specjalnie zorganizowanych komisjach wyborczych mają też żołnierze, pacjenci w szpitalach, więźniowie, a także marynarze na statkach handlowych i Izraelczycy na misjach zagranicznych.
     
    Za przeprowadzenie wyborów odpowiedzialna jest Centralna Komisja Wyborcza, w skład której wchodzą przedstawiciele partii zasiadających w Knesecie z sędzią Sądu Najwyższego jako przewodniczącym. Regionalne komisje wyborcze nadzorują prawidłowe funkcjonowanie lokalnych komisji wyborczych, w których zasiadają przedstawiciele co najmniej trzech partii reprezentowanych w odchodzącym Knesecie.
     
    Frekwencja w dotychczasowych wyborach wahała się pomiędzy 77% a 90% uprawnionych. Świadczy to o dużym zainteresowaniu Izraelczyków polityką lokalną i krajową.
     
    Wybory do Knesetu opierają się na głosowaniu na partie, nie poszczególnych kandydatów. Liczne ugrupowania startujące w wyborach reprezentują pełne spektrum poglądów i przekonań.

  • Wymiar sprawiedliwości

  •  
    Niezawisłość sądów jest gwarantowana przez prawo. Prezydent mianuje sędziów na podstawie rekomendacji komitetu, w którego skład wchodzą sędziowie Sądu Najwyższego, przedstawiciele palestry i osoby publiczne. Nominacje są bezterminowe, ale w wieku 70 lat sędziowie obligatoryjnie przechodzą w stan spoczynku.
     
    Po uzyskaniu niepodległości (1948 r.) Izrael przyjął rozporządzenie o prawie i administracji. Określono w nim, że akty prawne obowiązujące dotychczas na terytorium kraju pozostają w mocy, o ile nie są sprzeczne z zasadami ujętymi w Deklaracji Niepodległości Izraela lub aktami uchwalonymi przez Kneset. System prawny obejmuje więc pozostałości prawa otomańskiego (obowiązującego do 1917 r.), prawa z okresu mandatowego (zawierającego dużą część angielskiego prawa zwyczajowego), elementy żydowskiego prawa religijnego oraz regulacje z innych systemów.
     
    Dominującą cechą systemu prawnego Izraela jest jednak rozwijający się po 1948 roku lokalny system prawa stanowionego i precedensowego. Kiedy powstało państwo Izrael, Kneset został upoważniony do uchwalenia serii aktów ustrojowych, które od nosiłyby się do wszystkich aspektów życia i w przyszłości, skodyfikowane, miałyby stać się konstytucją. Uchwalono wiele takich aktów ustrojowych, regulujących fundamenty funkcjonowania państwa – prezydenta, Knesetu, rządu, wymiaru sprawiedliwości, Sił Obronnych Izraela, urzędu audytora państwowego, wolności wyboru i wykonywania zawodu, czy też godności i wolności człowieka. Ten ostatni akt dotyczy naruszeń i ograniczeń prawa jednostki do życia, nienaruszalności cielesnej, godności.
     
    Nadrzędna pozycja aktów ustrojowych wobec innych aktów legislacyjnych została potwierdzona w 1995 roku, kiedy Sąd Najwyższy uzyskał kompetencję oceny ustaw uchwalonych przez Kneset pod kątem zgodności z aktami ustrojowymi.
     
    System prawa precedensowego rozwinął się poprzez orzecznictwo Sądu Najwyższego, chroniące – jako najważniejsze wartości izraelskiego systemu prawnego – wolności obywatelskie: wolność słowa, zgromadzeń i wyznania, a także równość. W specjalnym składzie Sąd Najwyższy bada wnioski obywateli oczekujących naprawienia szkód, powstałych w wyniku działalności organów państwa.​