- Ποιο είναι το επιστημονικό πεδίο σας;

Η Νευρολογία και ειδικά η Νευροανοσολογία, δηλαδή ο τομέας της έρευνας και της κλινικής εφαρμογής που έχει σχέση με τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ του εγκεφάλου (που όπως και ο Ιπποκράτης ανέφερε, αποτελεί «το κέντρο της ανθρωπινής ύπαρξης») και του ανοσοποιητικού συστήματος (του κέντρου της άμυνας του οργανισμού μας). Οι σχέσεις αυτές μεταξύ των δυο συστημάτων του νευρικού και του ανοσοποιητικού είναι τόσο πολύπλοκες όσο και “μαγικές”, αποτελώντας μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις στην Ιατρική, για τον κάθε επιστήμονα. Η έρευνα και η βελτίωση των γνώσεων μας σε αυτούς τους τομείς, θα μπορούσαν να είναι τα χρυσά κλειδιά για την κατανόηση του ανθρώπινου σώματος και τη βελτίωση της διαχείρισης των διαφόρων ασθενειών.

- Πως βρεθήκατε στο Ισραήλ;

Ήρθα στο Ισραήλ το 1988 με την γυναίκα μου Ράνια που είναι επίσης γιατρός και επιστήμονας. Αυτό που με παρακίνησε να έρθω σ αυτή τη χώρα είναι η επιστημονική έρευνα, που είναι τόσο ανεπτυγμένη εδώ. Παράλληλα, από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα στο Ισραήλ ένιωσα μια περίεργη “οικειότητα” με τον χώρο και τους ανθρώπους, έστω και αν δεν είχα ποτέ μου κάποια σχέση με την χωρά αυτή η τον λαό της. Είναι από τα μυστήρια που καθοδηγούν μερικές φορές τον άνθρωπο στα σταυροδρόμια της ζωής και που δεν έχουν πάντα λογική εξήγηση. Το “πεπρωμένο” (;), το ένστικτο (;), η εσωτερική φωνή της ψυχής (;), μάς έκανε να μείνουμε και να εγκατασταθούμε εδώ και να κάνουμε οικογένεια (έχουμε πλέον ένα αγόρι που μεγάλωσε εδώ άλλα που κουβάλα και αυτός μέσα του μια "μικρή Ελλάδα" την οποία αντανακλά στους φίλους του τους Ισραηλίτες).

Ίσως, η κοινή, παράλληλη ιστορία των λαών μας (του Ελληνικού και του Εβραϊκού) στο διάβα της Ιστορίας να μας ένωσε ως ανθρώπους με έναν περίεργο και συμπληρωματικό τρόπο. Άλλωστε, η επίδραση του Ελληνικού Πνεύματος είναι ολοφάνερη στο λαό του Ισραήλ, ακόμα και στην κουλτούρα και τη θρησκεία του. Από την άλλη, κι εμείς ως λαός πήραμε το στοιχείο που ίσως πάντα μας έλειπε (πάρα τη φιλοσοφία και τις επιστήμες ή και τις τέχνες που εμείς διδάξαμε σε όλο τον κόσμο): το στοιχείο της πίστης πέρα από την λογική. Προσωπικά πιστεύω ότι το "πάντρεμα" και η αλληλοσυμπλήρωση αυτών των δυο τάσεων και προσεγγίσεων της ζωής αποτελούν και τους δυο ακρογωνιαίους λίθους του σύγχρονου δυτικού πολιτισμού γενικότερα. Οι άνθρωποι εδώ μοιάζουν –ως ιδιοσυγκρασια- με εμάς στην Ελλάδα και αγαπούν αφάνταστα τη χωρά μας και την κουλτούρα και τη μουσική μας. Μας αγκάλιασαν λοιπόν με αγάπη και μας δέχθηκαν σαν πραγματικούς φίλους.

Άλλα ας επανέλθουμε στα πιο “γήινα”. Η επιστημονική έρευνα ήταν ο κύριος λόγος για μένα να έρθω εδώ στο Ισραήλ. Ξεκίνησα μέσω υποτροφίας που πήραμε (από τις πρώτες που δόθηκαν όταν βελτιωθήκαν και αναπτύχθηκαν οι πολιτικές σχέσεις της Ελλάδας με το Ισραήλ) και συνέχισα ολοκληρώνοντας στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο τη διδακτορική μου διατριβή και παράλληλα την κλινική εξειδίκευση στη Νευρολογία στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Χαντάσα.  Από τότε εργάζομαι σ αυτό το Νοσοκομείο, και από το 1995 είμαι senior Consulting Neurologist. Το 2003 έγινα Καθηγητής στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο (το μεγαλύτερο και πιο φημισμένο στο Ισραήλ).  Εδώ και ένα χρόνο είμαι μόνιμος πλήρης Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής -απ ό,τι γνωρίζω αυτή είναι και η μοναδική περίπτωση μη Εβραίου Καθηγητή σε τέτοια θέση από ιδρύσεως του κράτους. Μάλιστα εδώ και 6 χρόνια έχω εκλέγει και πρόεδρος της Ισραηλινής εταιρείας Νευροανοσολογίας.  Από το 2007 διατελώ Διευθυντής του Κέντρου Σκλήρυνσης κατά πλάκας (που είναι και ο ιδιαίτερος τομέας ενδιαφέροντος και έρευνας μου).

- Ποιες είναι οι τελευταίες εξελίξεις στον τομέα της Νευροανοσολογίας και ποιοι οι στόχοι και τα σχέδιά σας για το μέλλον;

Η Σκλήρυνση κατά Πλάκας (ΣΠ), που είναι και η πιο αντιπροσωπευτική ασθένεια της Νευροανοσολογίας) θεωρείται μια αυτοάνοση νόσος όπου τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος επιτίθενται εναντίον των πρωτεϊνών της μυελίνης (του “περιτυλίγματος" των νευρώνων) και προκαλούν απομυελίνωση και δευτεροβάθμια αξονική βλάβη και εκφυλισμό. Ωστόσο, πολλά ζητήματα που εμπλέκονται στην ανοσολογική αντίδραση που οδηγεί στην ανάπτυξη ΣΠ είναι ακόμη ασαφή. Για παράδειγμα, δεν είναι ακόμα σαφές ποιο είναι το αρχικό γεγονός που προκαλεί την αυτοάνοση αντίδραση και το ξέσπασμα της νόσου. Και ακόμα πιο σημαντικό, γιατί η επισκευή της μυελίνης είναι μόνο μερική και ατελής και οι μηχανισμοί επαναμυέλωσης αναποτελεσματικοί.

Φαίνεται ότι η συνεχιζόμενη τοπική φλεγμονή στο κεντρικό νευρικό σύστημα (ΚΝΣ) και η ανεπαρκής ποσότητα και ικανότητα μετανάστευσης των εγγενών νευρικών βλαστικών κυττάρων αποτελούν τις βασικές αιτίες για την αναποτελεσματική επανόρθωση της μυελίνης, την εξέλιξη της νόσου και την ανάπτυξη χρόνιας και συσσωρευμένης αξονικής βλάβης των νευρώνων με αποτέλεσμα την χρόνια νευρολογική αναπηρία.

Το όραμά μας είναι να προσαρμόσουμε τη ανοσορυθμιστική θεραπεία της ΣΠ και άλλων Νευροανοσολογικων ασθενειών (είναι τεράστια η λίστα τους…) σε κάθε ασθενή ξεχωριστά, με βάση τον “ανοσοποιητικό φαινότυπο”, την ανοσοποιητική “ταυτότητα” του καθενός. Έχουμε αναπτύξει νέες ανοσολογικές εξετάσεις που προσδιορίζουν συγκεκριμένους ανοσοποιητικούς υποτύπους των ασθενών και έτσι “ράβουμε” την ενδεικνυόμενη ανοσοθεραπεία στον κάθε ένα διαφορετικά (personalized Medicine).

H Προληπτική Ιατρική είναι επίσης ένας εξίσου σημαντικός στόχος του οράματος μας. Πιστεύουμε ότι πρέπει να προσδιοριστούν οι ασθενείς που είναι σε υψηλό κίνδυνο για μελλοντική εξέλιξη της αναπηρίας και να εφαρμοστεί ανοσοθεραπεία (συμπεριλαμβανομένων των μεθόδων εμβολιασμού) όσο το δυνατόν νωρίτερα.

Τέλος, το τρίπτυχο των στόχων περιλαμβάνει την Ιατρική νευρικής αποκατάστασης και νευροπροστασίας (κυρίως μέσω της χρήσης βλαστικών κυττάρων). Στους τομείς αυτούς έχουμε αναπτύξει μεθόδους εμβολισμού με Τ-λεμφοκυτταρα, ανοσολογικές εξετάσεις για την ταυτοποίηση των ασθενών καθώς και ριζικότερες πειραματικές προσεγγίσεις με μεταμόσχευση μυελού ή με έγχυση βλαστοκυττάρων. Όλες αυτές οι προσεγγίσεις στηριχτήκαν σε χρόνια πειράματα σε πειραματόζωα από την ομάδα μας.

Ειδικότερα, όσον άφορα τα βλαστικά κύτταρα, τα κύτταρα αυτά έχουν την ιδιότητα να μπορούν να μεταναστεύσουν στις περιοχές των βλαβών απομυελίνωσης, να ασκούν ισχυρή ανοσορυθμιστική δράση (καταστολή της φλεγμονής) και να ασκούν νευροπροστασία η ακόμα και επαναδημιουργία νευρικών κύτταρων και μυελίνης.

- Το Ισραήλ βρίσκεται στην ελίτ της έρευνας με βλαστοκύτταρα. Ποιες είναι οι προϋποθέσεις για να διακριθεί ένα κράτος στη έρευνα και τι μπορεί η Ελλάδα να μάθει από αυτό;

Η επιστημονική έρευνα στο Ισραήλ είναι γενικότερα αναπτυγμένη. Αυτό οφείλεται και στη νοοτροπία και τις προτεραιότητες που έχει θέσει το Ισραήλ ως κράτος από ιδρύσεως του. Ίσως θέλουν να πραγματοποιήσουν το “γραφικό” “φως εις τα έθνη”… Εν μπάσει περιπτώσει, στο επίκεντρο είναι το Κράτος και η πρόοδος του και λιγότερο η “μονάδα”. Η υποδομή είναι ένα καίριο στοιχείο για τον στόχο αυτόν και σ αυτό έχουν επενδύσει πολύ… Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η δύναμη πλέον ενός κράτους κι ενός έθνους δεν μετριέται σε “πυραύλους” άλλα στη δύναμη της γνώσης και της τεχνογνωσίας. Στη Ελλάδα είμαι σίγουρος (και το γνωρίζω προσωπικά) ότι υπάρχουν εξαιρετικοί και άκρως εξειδικευμένοι νευρολόγοι και νευροεπιστημονες και είμαι πεπεισμένος ότι με αλλαγή νοοτροπίας και στρατηγικών στόχων και με κατάλληλη οργάνωση και εγκαταστάσεις, καθώς και με τη συνεργασία με άλλα κέντρα, η Ελλάδα μπορεί να θαυματουργήσει σε όλους αυτούς τους τομείς!

- Τι αξίζει να γνωρίζει το κοινό για τις θεραπείες με βλαστοκύτταρα;

Όπως ανέφερα ήδη, οι θεραπείες με βλαστοκύτταρα αποτελούν ένα τεράστιο βήμα και ίσως τη μεγαλύτερη ελπίδα στον τομέα της αναπλαστικής Ιατρικής. Πολύ περισσότερο δε, στον τομέα των νευρολογικών παθήσεων καθώς η απώλεια νευρικού ιστού δεν αναπληρώνεται. Πρέπει όμως να συνειδητοποιήσουμε ότι άπλα έχουν γίνει τα πρώτα βήματα σ αυτόν το τομέα και ακόμα ο δρόμος είναι μακρύς. Δεν θα πρέπει να βιαστούμε να βαφτίσουμε τις θεραπείες με βλαστοκύτταρα ως “πανάκεια” για κάθε ασθένεια, ούτε να βιαστούμε να τις εφαρμόσουμε ως αγωγή ρουτίνας χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες αποδείξεις από κλινικές μελέτες. 

- Μετέχετε σε κάποιο Ίδρυμα στην Ελλάδα με σκοπό την μεταφορά τεχνογνωσίας;
Τι έργο αναμένετε να παράσχει;

Όλα αυτά τα χρόνια συμμετέχω και συνεργάζομαι με πολλούς και διακεκριμένους φίλους και επιστήμονες από την Ελλάδα. Έχω διαρκή συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (απ οπού και αποφοίτησα) και ιδιαίτερα με τον φίλο μου τον Καθ. Κο Γρηγοριάδη, ο οποίος έχει έρθει πολλές φορές στο εργαστήριο μας και συνεχίζουμε να συνεργαζόμαστε σε πολλά πρωτόκολλα έρευνας. Αλλωστε, ένα τμήμα της κλινικής μας μελέτης με βλαστοκύτταρα έγινε στο Γενικό Κρατικό νοσοκομείο στην Αθηνά. Και τώρα συνεχίζουμε να συνεργαζόμαστε με άλλα νοσοκομεία της Αθήνας, όπως το Νοσοκομείο «Ιάσω» άλλα και ιδιαίτερα με επιστημονικά ιδρύματα, όπως το Παστέρ. Πρόσφατα, καταθέσαμε κοινό πρωτόκολλο συνεργασίας με τον καθηγητή κο. Τζάρτο (Ινστιτούτο Παστέρ) και μάλιστα πήραμε έγκριση για αν το αρχίσουμε. Έτσι, η τεχνογνωσία μεταφέρεται! Άλλα κι εμείς κερδίζουμε εξίσου σε γνώσεις και εφαρμογές από αυτή τη συνεργασία.

Πιστεύω ότι αυτό θα συνεχιστεί και θα επεκταθεί καθώς διαπιστώνω μια μεγάλη αλλαγή στη νοοτροπία σε μια καινούργια γενιά επιστημόνων στην Ελλάδα η οποία είμαι σίγουρος ότι θα φέρουν το άνεμο της αλλαγής στη γενικότερη πορεία της χωράς. Συμμετέχω ενεργά στις διαδικασίες αυτές και είναι τεράστια τιμή για μένα να αποτελώ μέλος φορέων προώθησης της έρευνας και συνεργασίας με το εξωτερικό μέσω του Υπουργείου.

- Τι κάνει έναν επιστήμονα που διαπρέπει σε κορυφαίο επίπεδο στο εξωτερικό να παραμένει Έλληνας;

Το να είναι κάνεις Έλληνας δεν είναι μια λέξη στην ταυτότητα. Είναι, κατά τη γνώμη μου, μια βαριά και τιμητική κληρονομιά που δεν πρέπει και δεν μπορούμε να αποποιηθούμε. Τη μεταφέρουμε μέσα μας όπου κι αν βρεθούμε. Το πνεύμα του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, άλλα και των μεγάλων καθοδηγητών της Ορθοδοξίας και της πιστής μας, παντρεμένο με τον Ελύτη, τον Καβάφη και τον Καζαντζάκη είναι ζωντανά και -ακούσια ή εκούσια- καθοδηγούν τη σκέψη και τα βήματα μας. Αυτό άλλωστε είναι και που μας κάνει πολλές φορές (και ιδιαίτερα όταν είμαστε στο εξωτερικό) να διαφέρουμε άλλα και να προσεγγίζουμε τον κόσμο και τη ζωή με άλλο μάτι και οπτική γωνία…

Αυτό το αθάνατο Ελληνικό -αλλά και Χριστιανικό- Πνεύμα έχουμε την “ιερή αποστολή” να το μεταφέρουμε σε όλους γύρω μας, αφού είναι κάτι που λείπει που χρειάζεται ο κόσμος μας σήμερα (και που, κατά τη γνώμη μου, είναι απαραίτητο στοιχείο και στην επιστήμη). Όπως αναφέρει και ο σοφός Σολομώντας: ”Πίστη και επιστήμη στερέωσης των καιρών”. Είναι καθήκον μας να το μεταφέρουμε και να το διατηρήσουμε άσβεστο και στις καινούργιες γενιές.