Een reëel perspectief
Asielproblematiek in Israël
Door Jan Vranken
Daar waar we in Nederland een steeds verder opdrogende stroom van asielzoekers en de gerelateerde terugkeerproblematiek zien, is in Israël sinds ongeveer 2006 een tegengestelde beweging zichtbaar.
De influx van illegale migranten neemt hand over hand toe, mede in de hand gewerkt door de revolutie in buurland Egypte , die daar illegale migranten uit met name Eritrea en Sudan ( de zgn Lost Boys generatie ) op drift heeft gebracht. Deze mensen zoeken perspectief en toekomst, en komen zo, vaak gesmokkeld door Bedoeinen vanuit het zuiden, de grens over met Israël.
In dit artikel wil ik de scope beperken tot mijn veld van expertise, het organiseren van de daadwerkelijke begeleiding en terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers en illegale migranten ( mensen die nooit asiel hebben aangevraagd), die als spijtoptant terug willen keren naar hun eigen land. Om hierover iets te kunnen zeggen in de Israëlische situatie, zonder te elaboreren over de bijzonder complexe geografische en internationaal politieke contexten van het land, zal ik inzoomen op welke voorwaarden er moeten zijn, binnen een asielprocedure om ervoor te zorgen dat de vrijwillige terugkeer van deze groepen überhaupt bespreekbaar, en daardoor mogelijk wordt.
In Nederland waren er halverwege de jaren negentig nog meer dan 50000 asielzoekers, nu is dat aantal teruggelopen tot rond de 15000. Door deze hoge instroomcijfers werd de grens overschreden van wat Nederland binnen haar eigen normen op kon vangen in asielzoekerscentra. Om mensen toch opvang te bieden werden leegstaande vakantiecentra gehuurd, en uiteindelijk verschenen er zelfs tentenkampen in maisvelden, die tot veel publieke verontwaardiging leidden. In Israel liggen de influxcijfers hoger dan in Nederland, ook als we naar de ratio eigen bevolking/instroom kijken. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het UNHCR research paper 205, van Yonathan Paz, waaruit blijkt dat er 26000 asielzoekers via de grens met Egypte binnen zijn gekomen. De bevolkingsgrootte van israel is ongeveer de helft van die van Nederland.
In Nederland zijn niet al die 50000 asielzoekers toegelaten, een aantal is al dan niet vrijwillig teruggekeerd, en een deel heeft een verblijfsvergunning gekregen via de reguliere procedure. Ondanks een goed georganiseerde en geïnstitutionaliseerde asielprocedure zag Nederland zich, mede onder druk van de publieke opinie genoodzaakt om in 2007 een generaal pardon toe te kennen voor in totaal meer dan 27000 mensen, om zodoende met een schone lei opnieuw te kunnen beginnen.
Nederland doet zijn uiterste best om de uitgeprocedeerde asielzoekers zoveel mogelijk vrijwillig terug te laten keren naar hun eigen land. Dat is socialer en goedkoper dan mensen onder dwang uitzetten. De norm is dat we gedwongen uitzettingen niet willen, en dus zetten we allerlei middelen in om dat te voorkomen.
In Nederland is de Dienst Terugkeer en Vertrek speciaal opgericht om mensen terug te helpen keren naar hun eigen land. Daarnaast zijn er in het maatschappelijk middenveld talloze kleine en grotere initiatieven van bijvoorbeeld NGO’ s die, al dan niet financieel gesteund door de overheid hun best doen om uitgeprocedeerde asielzoekers vanuit een zo vroeg mogelijk stadium te ondersteunen bij het zoeken van perspectief in hun eigen land. Dit gebeurt door specialistische begeleiding en door materiële ondersteuning voor de betrokkenen tot in het land van herkomst aan toe.
Dit zijn goede projecten, die ondanks alles toch maar een, weliswaar steeds groter wordende, minderheid van de uitgeprocedeerden weet te bereiken.
Voor de Nederlandse overheid is het belangrijk deze programma’ s te hebben, om ze in ieder geval aan te kunnen bieden, als het zo nodige tegenwicht aan het gedwongen uitzetten, dat pas als laatste remedie wordt ingezet.
Het heeft Nederland in principe vanaf de opkomst van het verschijnsel ‘asielzoekers’ in 1987 dus ongeveer 15 jaar gekost om zich te ontwikkelen tot het voorzieningen en kennis niveau dat we nu in Nederland op dit gebied hebben.
Zoals gezegd is de situatie in Israël moeilijk te vergelijken met die in Nederland doordat er vele malen grotere veiligheidsbelangen op het spel staan voor Israel, en de geopolitieke situatie onveranderd instabiel is gebleken.
Toch is er ook in Israël sprake van een georganiseerde asielprocedure, die in samenwerking met UNHCR is opgezet, en verder wordt uitgewerkt.
Israël houdt zich , als mede-opsteller vanzelfsprekend aan de Geneefse verdragen en zet geen mensen uit zolang ze in de asielprocedure zitten, en heeft zelfs enige tijd een non-refoulment maatregel ( een maatregel die voorkomt dat een bepaalde groep mensen gedwongen uitgezet worden) gekend voor mensen uit Eritrea en Sudan , de laatste is notabene een ‘ enemy’ state ten opzichte van Israel.
Er is veel publieke verontwaardiging ontstaan, met name in Europa toen Israel in Juni aankondigde een strikter uitzettingsbeleid te gaan voeren, nadat ze getracht hadden diplomatieke oplossingen voor terugkeer te vinden met in ieder geval Eritrea.
De lezer moet hier echter duidelijk voor ogen houden dat het in de Israëlische casus voor het overgrote deel niet gaat om mensen die asiel hebben aangevraagd, maar om mensen die illegaal het land zijn binnengekomen, om zich in met name Tel Aviv te vestigen teneinde een bestaan op te bouwen. Deze mensen kunnen allemaal, ook nu nog asiel aanvragen onder Israëlische regelgeving. Het betreft dan zelfs de mensen die via Egypte zijn gekomen, en dus eigenlijk daar asiel moesten aanvragen. Nederland stuurt mensen die in een ander europees land zijn geweest terug naar het land van binnenkomst in Europa om daar asiel aan te vragen. Dit is vastgelegd in het Schengen verdrag
Omdat in Israel weliswaar veel illegale immigranten zijn, maar slechts weinig asielzoekers ( ongeveer 6000) , gekoppeld aan de precaire veiligheidssituatie van het land, met name sinds het in beweging komen van Egypte sinds de revolutie aldaar, is het logisch dat een rejectionistische politiek de bovenhand voert.
Echter, nu Israel steeds verder komt in het uitwerken van een volledige asielprocedure, en we ook in Israel een maatschappelijk middenveld zien ontstaan rond deze groep migranten zal de grip vanuit de overheid, en de mogelijkheden te sturen in de asielproblematiek ook toenemen. Pas als je asielprocedures zover ontwikkeld zijn dat je je asielzoekers echt kent , kun je gaan sturen en begeleiden gericht op terugkeer voor zij die niet in Israël mogen verblijven, en maatregelen nemen ter ondersteuning voor hen die wel in Israël mogen blijven.
Vrijwillige terugkeer bevorderen kan pas als het stof is gaan liggen en er een uitgewerkte en in de praktijk werkbare asielprocedure is, waarbij de overheid de asielzoekers leert kennen , en kan leren perspectief te bieden voor zij die niet mogen blijven.
Nederland leerde dit met vallen opstaan in de laatste 15 jaar, en heeft nog steeds cases zoals Mauro, en die zullen er ook altijd blijven.
Naast de broodnodige bescherming die Israel haar bevolking moet garanderen zullen we de komende tijd zien dat er, door de realiteit gedreven snellere ontwikkelingen zullen volgen op het gebied van de kwalitatieve ontwikkeling van de asielprocedures, en daarmee de mogelijkheden tot begeleiding van hen die niet mogen blijven.
Wellicht kan de kennis en ervaring die Nederland heeft opgedaan op dit gebied van toegevoegde waarde zijn voor Israel in de nabije toekomst.
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Jan Vranken is expert op het gebied van de gefaciliteerde, vrijwillige terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers . Hij ontwikkelde in internationaal verband de Case & Chainmangement methodiek voor de begeleiding van uitgeprocedeerde asielzoekers, opende een kantoor voor de ondersteuning van teruggekeerde Angolese Ama’ s in Luanda, Angola en maakte een film over een teruggekeerde jongeman in Guinee. Hij werkt nu als zelfstandige projectmanager & consultant en schrijft regelmatig voor diverse blogs over het onderwerp migratie en terugkeer.