‘Η χειμερία νάρκη της αρκούδας, το Έβερεστ, ριβοσώματα και αντιβιοτικά’
Διάλεξη της Άντα Γιόνατ,
Νόμπελ Χημείας
Μια συναρπαστική περιπέτεια επιστημονικής έρευνας που έκανε τη ζωή μας ασφαλέστερη
Το Νόμπελ Χημείας δόθηκε στην Άντα Γιόνατ το 2009, μετά από 25 χρόνια επίμονης έρευνας και σχεδόν μισό αιώνα, από τότε που μια άλλη γυναίκα, η Βρετανίδα χημικός, Ντόροθυ Χότζκιν είχε κατακτήσει την απόλυτη αυτή διάκριση.
Η παγκοσμίως αναγνωρισμένη Ισραηλινή χημικός-κρυσταλλογράφος έρχεται στην Αθήνα για να μιλήσει τη Δευτέρα 21 Μαΐου, από το βήμα του Megaron Plus, για μια συναρπαστική περιπέτεια επιστημονικής έρευνας, που ξεκίνησε από τις πολικές αρκούδες και κατέληξε σε μια νέα γενιά αντιβιοτικών, ασπίδα για τις άμυνες του οργανισμού στις εισβολές των βακτηρίων.
Η διάλεξη της Άντα Γιόνατ έχει τον τίτλο «Η χειμερία νάρκη της αρκούδας, το Έβερεστ, τα ριβοσώματα και τα αντιβιοτικά» και γίνεται σε συνεργασία με την Πρεσβεία του Ισραήλ.
Επιμονή, περιέργεια, αντοχή στην απόρριψη, ένας ισχυρός χαρακτήρας και τυχαία περιστατικά βρίσκονται πίσω από τον επιστημονικό θρίαμβο της Άντα Γιόνατ. Μια ιστορία μυθιστορηματική, μιας μοναχικής ηρωίδας, που με είδωλο και παράδειγμά της την Μαρί Κιουρί, έδωσε μια πεισματική μάχηεναντίον της επιστημονικής ορθοδοξίας και της ακαδημαϊκής έπαρσης και την κέρδισε προς όφελος όλων μας.
Η Άντα Γιόνατ, 73 ετών σήμερα, ερευνήτρια στο Τμήμα Δομικής Βιολογίας του Ινστιτούτου Βάιτσμαν (Weizman Institute) στο Ισραήλ, πριν από μερικές δεκαετίες αναγκάστηκε να μείνει στο σπίτι της για αρκετό διάστημα, μετά από ατύχημα με το ποδήλατό της. Ανάμεσα στα πολλά που διάβαζε ήταν και ένα άρθρο για τις πολικές αρκούδες και εντυπωσιάστηκε από μια παρατήρηση: πριν από τη χειμέρια νάρκη τα ριβοσώματα, οι μηχανές των κυττάρων που μεταφράζουν τον γενετικό κώδικα σε πρωτεΐνες, αρχίζουν να συγκεντρώνονται σε πυκνές συστοιχίες για να προστατευτούν από την αποσύνθεση και αυτό επιτρέπει να επαναενεργοποιηθεί ο μηχανισμός σύνθεσης πρωτεΐνης, μόλις ξυπνάνε.
Αναρωτήθηκε γιατί συμβαίνει αυτό και η απάντηση στην ερώτηση άνοιξε το δρόμο για να αποκρυπτογραφηθεί ο τρόπος που τα αντιβιοτικά παραλύουν τα ριβοσώματα και εξουδετερώνουν τις παθήσεις που οφείλονται σε βακτήρια. Η Γιόνατ παρομοιάζει την έρευνα αυτή με την ανάβαση στο Έβερεστ, με τις συναρπαστικές, αλλά και τις δύσκολες στιγμές της, με τις απογοητεύσεις και την κατάκτηση της κορυφής.
Όταν άρχισε η έρευνα ήταν όλοι εναντίον της, υποστήριζαν ότι επιδίωκε κάτι ανέφικτο. «Μου κόλλησαν όλων των ειδών τους χαρακτηρισμούς», λέει η ίδια σε συνέντευξή της . « Έγινα η ονειροπαρμένη και η τρελή του χωριού, με κατηγόρησαν για εμμονές, ακόμα και για απάτη». Η ισχυρή της προσωπικότητα της επέτρεψε να αγνοεί τις επιθέσεις και τους εμπαιγμούς, είχε άλλωστε περάσει από αδιανόητη φτώχεια, που την είχε εξοπλίσει με αποθέματα αντοχών.
Ο πατέρας της πέθανε στα 42 του χρόνια και η Άντα δούλευε από τα 11 της για να συντηρήσει τη μητέρα και τα αδέλφια της. « Η επιβίωση είναι πολύ πιο περίπλοκη και πολύ πιο απαιτητική από την επιστήμη. Στην επιστήμη μπορείς πάντα να δοκιμάσεις μια άλλη προσέγγιση, ακόμα και να αλλάξεις κατεύθυνση, όταν μια στρατηγική ή ένα πείραμα αποτύχει. Αλλά όταν πεινάς, πεινάς»
Πως κατάφερε να μην κλονιστεί; « Οι αρκούδες του Βόρειου Πόλου, μου έδωσαν κουράγιο. Είχα τα αποτελέσματά μου, την περιέργειά μου, δεν με ενδιέφεραν η φήμη και τα χρήματα. Αυτό που έκανα με ευχαριστούσε, μου έδινε απόλυτη απόλαυση, ήταν η ανταμοιβή μου»
Η Γιόνατ και οι συνεργάτες της έκαναν 25.000 επίμονες προσπάθειες, επί 25 χρόνια, πριν επιτύχουν να δημιουργήσουν τους πρώτους κρυστάλλους ριβοσωμάτων και να αποκαλύψουν πως τα βακτήρια αντιστέκονται στα αντιβιοτικά. Ένα τεράστιο βήμα για την φαρμακευτική επιστήμη, που επιτρέπει την ανάπτυξη νέων αντιβιοτικών, σε εποχές που σε όλο τον κόσμο εμφανίζονται όλο και πιο πολλά και καινούργια βακτήρια.
Το ριβόσωμα με τα λόγια της Άντα Γιόνατ: «είναι μια μηχανή που παίρνει εντολές από τον γενετικό κώδικα και λειτουργεί χημικά για να παράγει πρωτεΐνη. Δουλεύει πολύ γρήγορα, άψογα και με απόλυτη ακρίβεια και όσο κάνει αυτή τη δουλειά, ελέγχει τα αποτελέσματα και προστατεύει το προϊόν που παράγει μέχρι το προϊόν (η πρωτεΐνη) να είναι ικανό να προστατέψει τον εαυτό του. Σκεφτείτε το νεογέννητο καγκουρό στον μάρσιπο της μητέρας του. Έτσι και η πρωτεΐνη προστατεύεται στη στοά του ριβοσώματος.
Το ριβόσωμα είναι πολύ σημαντικό, στόχος πολλών αντιβιοτικών. Η διάδρασή του με τα αντιβιοτικά, το πώς εξουδετερώνει τα αντιβιοτικά, πώς να μειώσεις την αντίστασή του στα αντιβιοτικά και πώς να αυξήσεις τις πιθανότητες του αντιβιοτικού να κάνει τη διάκριση ανάμεσα στον ασθενή που πρέπει να θεραπεύσει και τον μικροοργανισμό που πρέπει να καταστρέψει, είναι τα στοιχήματα της επιστημονικής έρευνας».
H Αντα Ε. Γιόναθ γεννήθηκε το 1939 στην Ιερουσαλήμ και είναι καθηγήτρια στο ισραηλινό Ινστιτούτο Επιστημών Βάιτσμαν. Το 2009 μοιράστηκε το Βραβείο Νόμπελ στη Χημεία με τον Βενκατραμάν Ραμακρισάν από την Μεγάλη Βρετανία και τον Αμερικανό Τόμας Στάιτζ για την έρευνά που έκανε σχετικά με την δομή και την λειτουργία των ριβοσωμάτων.
Η Γιόνατ είναι η τέταρτη κατά σειρά γυναίκα που κερδίζει το Βραβείο Νόμπελ Χημείας (συμπεριλαμβανομένης και της Μαρί Κιουρί).
Οι γονείς της Γιόνατ ήταν πολωνικής καταγωγής εβραίοι που μετοίκησαν στο Ισραήλ ήδη το 1933. Παρά τις συνθήκες ένδειας μέσα στις οποίες μεγάλωσε, οι γονείς της φρόντισαν να λάβει καλή μόρφωση. Μετά τον πρόωρο θάνατο του ραβίνου πατέρα της, η οικογένεια μετακόμισε για οικονομικούς λόγους στο Τελ Αβίβ, όπου η Άντα μπόρεσε να παρακολουθήσει το λύκειο δίνοντας ιδιαίτερα μαθήματα σε συμμαθητές της, αντί διδάκτρων.
Επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ, φοίτησε στο Εβραϊκό Πανεπιστήμιο της πόλης απ’όπου πήρε το πτυχίο της στη Χημεία και Μάστερ στη Βιοχημεία. Το 1968 απέκτησε και τον διδακτορικό τίτλο της από το Ινστιτούτο Επιστημών Βάιτσμαν. Συνεχίζοντας την καριέρα της, εργάσθηκε για τα δύο μεταδιδακτορικά της στα Πανεπιστήμια Carnegie Mellon και ΜΙΤ, όπου είχε την τύχη να συνεργασθεί με τον μετέπειτα κάτοχο Νόμπελ Χημείας William N. Lipscomb, Jr. Κατά την επιστροφή της στο Ισραήλ,ίδρυσε το πρώτο εργαστήριο κρυσταλλογραφίας πρωτεϊνών. Κατά τα επόμενα έτη συνεργάστηκε με επιφανείς επιστήμονες και έκανε έρευνα σε κορυφαία ιδρύματα, όπως στο Max Planck Institute for Molecular Genetics του Βερολίνου, στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο DESY του Αμβούργου, παράλληλα με τις ερευνητικές της δραστηριότητας στο Ινστιτούτο Βάιτσμαν.
Η Άντα Γιόναθ είναι μέλος πολλών διεθνών επιστημονικών επιτροπών και έχει αποσπάσει, εκτός τουΒραβείου Νόμπελ και πλήθος άλλων βραβείων, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν το Ισραηλινό Βραβείο Χημείας (2002), το Βραβείο Wolf για την Χημεία (μαζί με τον G. Feher) (2006), το Βραβείο L'Oréal-UNESCO για τις Γυναίκες στην Επιστήμη (2008), καθώς και βραβεία επιφανών ιδρυμάτων, όπως του Ισραηλινού Ινστιτούτου Τεχνολογίας, της Χημικής Εταιρείας των Η.Π.Α., της International Protein Society, του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, του Πανεπιστημίου Κολούμπια και πολλών άλλων.
http://www.ert.gr/trito/index.php/component/k2/item/1012-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BB%CE%B5%CE%BE%CE%B7-%CF%84%CE%B7%CF%83-%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CE%BD%CE%B1%CF%84-%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CF%80%CE%B5%CE%BB-%CF%87%CE%B7%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CF%83.html