Η νέα πρέσβης του Ισραήλ στην Ελλάδα εξηγεί πώς η συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών μπορεί να ενισχύει το ελληνικό επιχειρηματικό οικοσύστημα.
Συνέντευξη στον Τάσο Ζάχο*
Στην Ελλάδα της οικονομικής κρίσης έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις σχετικά με το νέο μοντέλο που πρέπει να ακολουθήσει η χώρα, ώστε να γυρίσει στην ανάπτυξη. Σημαντικό ρόλο σε αυτή τη προσπάθεια καλούνται να παίξουν οι νεοφυείς επιχειρήσεις σε κρίσιμους τομείς για την ελληνική οικονομία, όπως ο τουρισμός, η γεωργία και η τεχνολογία. Συχνά διατυπώνεται κριτική για το κατά πόσον αυτές οι επιχειρήσεις μπορούν να στηρίξουν την ανάπτυξη της χώρας, αλλά η εμπειρία του Ισραήλ έρχεται να διαψεύσει παρόμοιες επιφυλάξεις. Αρμόδια για να αναλύσει το πώς μια συνεργασία Ελλάδας – Ισραήλ μπορεί να βοηθήσει το ελληνικό επιχειρηματικό οικοσύστημα και κατά επέκταση την ελληνική οικονομία, είναι η νέα πρέσβης του Ισραήλ στην Αθήνα, Ιρίτ Μπεν – Άμπα.
Πεπειραμένη διπλωμάτης καριέρας με ειδίκευση στη διεθνή οικονομική συνεργασία και με μεταπτυχιακές σπουδές στο χώρο της διοίκησης επιχειρήσεων, η νέα πρέσβης του Ισραήλ φιλοδοξεί να βοηθήσει στην πράξη τις ελληνικές startups, καθώς, όπως δηλώνει στη συνέντευξή της στο FortuneGreece.com, «η Ελλάδα είναι μια χώρα που διαθέτει ταλέντο και εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό». Στο πλαίσιο αυτό, άλλωστε, διοργανώθηκε πρόσφατα με δική της πρωτοβουλία η επίσκεψη του «γκουρού» των νεοφυών επιχειρήσεων Ορέν Σιμανιάν στην Αθήνα και, όπως μας δηλώνει, «αυτή είναι μόνο η αρχή».
Η Ίριτ Μπεν – Άμπα μιλάει ακόμα για τους πιθανούς τομείς συνεργασίας των δύο χωρών, για το ενδιαφέρον των Ισραηλινών επενδυτών για την Ελλάδα και ξεκαθαρίζει πως οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών παραμένουν σε πολύ καλό επίπεδο.
Τα τελευταία χρόνια υπήρξε σημαντική σύσφιξη των σχέσεων Ελλάδας – Ισραήλ σε πολλούς τομείς. Σήμερα, μετά και την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, σε ποιο επίπεδο βρίσκονται οι σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών;
Οι σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Ισραήλ συνεχίζουν να βρίσκονται στο ίδιο καλό επίπεδο. Δεν υπάρχει κάποιος λόγος να αλλάξει αυτή η ισχυρή σχέση που έχουμε χτίσει τα τελευταία χρόνια. Οι δύο χώρες έχουν κοινές προκλήσεις, ειδικά αν σκεφτούμε την ασταθή κατάσταση στη Μέση Ανατολή, που έχει σημαντική επίδραση στο Ισραήλ και μπορεί επίσης να επηρεάσει και την Ελλάδα. Η ανταλλαγή πληροφοριών και ιδεών είναι απαραίτητη για να αντιμετωπίσουμε αυτές τις προκλήσεις. Επίσης, μπορούμε να αναφερθούμε στις θετικές συνέπειες που μπορεί να έχει η συνεργασία των δύο χωρών σε τομείς όπως η επιστήμη, η τεχνολογία, η γεωργία και η ενέργεια. Η ανατολική Μεσόγειος είναι πλέον ένα μέρος που βρίσκεται στο επίκεντρο των ερευνών ενέργειας, γεγονός που θα ευνοήσει τόσο την Ελλάδα, όσο και την ευρύτερη περιοχή. Ελλάδα και Ισραήλ, με τη συμμετοχή και άλλων εταίρων στην ευρύτερη περιοχή όπως η Κύπρος, μπορούν να συνεργαστούν σε επίπεδο ανταλλαγής πληροφοριών σχετικά με τη διεθνή τρομοκρατία, αλλά και σε επίπεδο τεχνολογίας για θέματα ασφαλείας. Ως περήφανες δημοκρατίες σε μια περιοχή που αντιμετωπίζει μεγάλες προκλήσεις, είμαι σίγουρη ότι φέτος, που συμπληρώνεται η 25η επέτειος των αναβαθμισμένων διμερών μας σχέσεων, τόσο το Ισραήλ όσο και η Ελλάδα θα έχουν πολλές ευκαιρίες να αποδείξουν την σημασία αυτού του συνεταιρισμού.
H ιστορική όπως χαρακτηρίστηκε τριμερής συμφωνία μεταξύ Ελλάδας, Ισραήλ και Κύπρου το 2013 στο κομμάτι της ενέργειας πόσο έχει προχωρήσει;
Τέτοιου είδους συμφωνίες είναι μακροπρόθεσμες. Από την πλευρά μας, είμαστε πολύ θετικοί στο να βρούμε τους κατάλληλους τρόπους, ώστε να προχωρήσει αυτό το μνημόνιο συνεργασίας, να ενισχύσουμε τη συνεργασία στα πεδία της εξόρυξης υδρογονανθράκων και φυσικού αερίου, αλλά και σε αυτά της ηλεκτρικής ενέργειας και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Εξακολουθεί να υπάρχει ενδιαφέρον από ισραηλινές εταιρείες για τις προγραμματισμένες γεωτρήσεις στη Δυτική Ελλάδα;
Υπήρχε ενδιαφέρον, όταν έγιναν γνωστές οι πρώτες προσφορές. Όμως πρέπει πρώτα να μάθουμε τις προθέσεις της νέας ελληνικής κυβέρνησης για τους διαγωνισμούς εκμετάλλευσης των υδρογονανθράκων, καθώς ακόμα δεν τις γνωρίζουμε. Αν η κατάσταση ξεκαθαρίσει, σχετικά με τις προθέσεις της κυβέρνησης για το δυτικό τμήμα της Ελλάδας, τότε μπορούμε να αναθερμάνουμε το ενδιαφέρον μας. Πρέπει να σας πω ότι ήδη οι εταιρείες μας έχουν ξοδέψει πολλά χρήματα σε γεωτρήσεις στο Ισραήλ και έτσι χρειάζονται επιπλέον πόρους ώστε να επεκτείνουν τις δραστηριότητες τους και σε άλλες περιοχές. Επίσης χρειαζόμαστε περισσότερες πληροφορίες. Οι μεγάλες εταιρείες στο Ισραήλ έχουν ήδη επενδύσει μεγάλα ποσά και χρειάζονται ακόμα περισσότερα χρήματα για την εξερεύνηση, αλλά και τις γεωτρήσεις στη χώρα μας. Είμαστε κατ’ αρχήν επικεντρωμένοι στη περιοχή μας πριν εξετάσουμε άλλες χώρες, αλλά, εφόσον μιλάμε για μακροχρόνιες συνεργασίες, η Ελλάδα είναι σίγουρα μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση.
Πώς πιστεύετε ότι Ελλάδα μπορεί γίνει κόμβος μεταφοράς φυσικού αερίου από το Ισραήλ στην υπόλοιπη Ευρώπη; Απομακρύνεται το ενδεχόμενο σύνδεσης της Ελλάδας με το Ισραήλ μέσω αγωγού;
Η σύνδεση του Ισραήλ και της Ελλάδας με αγωγό είναι ένα τεχνικά πολύ δύσκολο έργο, με υψηλό κόστος. Πρόκειται για έναν αγωγό μήκους 2.000 χιλιομέτρων σε πολύ μεγάλο υποθαλάσσιο βάθος. Δεν υπάρχει τεχνολογία στον κόσμο που να δίνει απαντήσεις στις γεωγραφικές δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος. Ωστόσο, υπάρχουν άλλες εξαγωγικές δυνατότητες, μέσω εγκαταστάσεων LNG, μέσω πλωτών εγκαταστάσεων, μέσω υποδομών συμπιεσμένου φυσικού αερίου, μέσω αγωγών που θα συνδέουν τα ισραηλινά οικόπεδα με την Κύπρο και την Κύπρο με την Ελλάδα. Υπάρχουν πολυάριθμες επιλογές προς εξέταση. Άλλωστε, στο τέλος της ημέρας οι συνεργάτες μας θα είναι η Ελλάδα, η Αίγυπτος και η Κύπρος και από αυτές τις χώρες το ισραηλινό φυσικό αέριο μπορεί να μεταφερθεί σε άλλες περιοχές της Ευρώπης.
Ποιοι είναι οι τομείς που έχουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τους Ισραηλινούς επενδυτές και ποιες οι προοπτικές για συνεργασία στο πεδίο του τουρισμού;
Υπάρχει ενδιαφέρον για πολλούς τομείς, αλλά όσο δεν ξεκαθαρίζει το πλαίσιο για τις ιδιωτικοποιήσεις από ελληνικής πλευράς, οι επενδύσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν. Για παράδειγμα, επενδυτές από το Ισραήλ ενδιαφέρθηκαν για την ιδιωτικοποίηση των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, αλλά και για να αγοράσουν boutique hotels στο κέντρο της Αθήνας και να τα ανακατασκευάσουν. Στο κομμάτι του τουρισμού ειδικά, πολλοί τουρίστες από το Ισραήλ έρχονται στην Ελλάδα. Το 2014 ήταν ένα πολύ καλό έτος όσον αφορά στις αφίξεις Ισραηλινών στην Ελλάδα και το 2015 μπορεί να πάει ακόμα καλύτερα. Φέτος έχουμε περισσότερες πτήσεις προς τη χώρα σας και πρόκειται να προστεθούν ακόμα δύο απευθείας δρομολόγια από το Ισραήλ σε δύο νέους ελληνικούς προορισμούς: την Καλαμάτα και την Κέρκυρα. Εκτιμάμε ότι περίπου 500 εκατ. Ισραηλινοί τουρίστες θα έρθουν φέτος στην Ελλάδα, καθώς πραγματικά αγαπάνε τη χώρα και τη φιλοξενία σας. Πολλοί από αυτούς μάλιστα επιστρέφουν ξανά, είτε για διακοπές με την οικογένειά τους, είτε για επαγγελματικά ταξίδια.
Πριν από ένα χρόνο είχαμε συναντήσει στην Ελλάδα τον πρόεδρο του Yozma Fund, Γιγκάλ Ερλιχ, o οποίος μας είχε δηλώσει πως η Ελλάδα έχει μεγάλες δυνατότητες, αλλά λείπουν τα κατάλληλα εργαλεία. Πώς μπορεί να ωφεληθεί η Ελλάδα σε όρους μεταφοράς τεχνογνωσίας από το Ισραήλ;Νομίζω ότι σιγά σιγά καταλαβαίνουμε καλύτερα το ελληνικό επιχειρηματικό οικοσύστημα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι στην Ελλάδα διαθέτετε εξαιρετικό ανθρώπινο δυναμικό, όπως για παράδειγμα οι πολλοί και καλά καταρτισμένοι μηχανικοί. Το δύσκολο είναι να τους κρατήσατε εδώ και να περιορίσετε το brain drain, που λόγω της κρίσης έχει ενισχυθεί. Αυτό που σίγουρα επιδιώκουμε είναι να φέρουμε στην Ελλάδα περισσότερους επιχειρηματίες από το Ισραήλ, ώστε να μιλήσουν σε νέους ανθρώπους που θέλουν να επιχειρήσουν και να τους δείξουν πώς λειτουργεί το αντίστοιχο οικοσύστημα στο Ισραήλ, αλλά και πώς συνεργάζεται με αντίστοιχα οικοσυστήματα σε ολόκληρο τον κόσμο. Τόσο το Ισραήλ όσο και η Ελλάδα είναι μικρές αγορές και γι’ αυτό πρέπει να σκεφτόμαστε μεν εγχώρια, αλλά να δρούμε παγκόσμια, όπως , για παράδειγμα, στο κομμάτι της προηγμένης τεχνολογίας και στο πως αυτή μπορεί να βρει εφαρμογή σε διεθνές επίπεδο. Ισραηλινοί entrepreneurs έχουν τη δυνατότητα να μεταφέρουν τεχνογνωσία, αλλά και τις πολύτιμες εμπειρίες τους στους ντόπιους επιχειρηματίες, κάτι που είναι πολύ σημαντικό, ειδικά σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, όπου είναι πολύ δύσκολο να τα κάνεις όλα μόνα σου. Επίσης μέσω αυτής της προσέγγισης, μπορεί να βρεθούν κοινά μονοπάτια για b2b συνεργασίες, όπως το να προσλάβουν ισραηλινές εταιρείες ικανούς Έλληνες μηχανικούς ή να αξιοποιήσουν τεχνολογία που παράγεται στην Ελλάδα.
Από την ελληνική πλευρά τι ακριβώς περιμένετε και πώς προχώρησε το μνημόνιο συνεργασίας της Ελλάδας με το Yozma Group, το μεγαλύτερο fund of funds του Ισραήλ και ένα από τα μεγαλύτερα παγκοσμίως;
Το μνημόνιο συνεργασίας με το Yozma Group έχει ολοκληρωθεί. Το fund προχώρησε σε μελέτες για την ενίσχυση της καινοτομικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, τις ολοκλήρωσε και τις παρέδωσε στην προηγούμενη κυβέρνηση. Το ερώτημα πλέον είναι αν η σημερινή κυβέρνηση επιθυμεί να αξιοποιήσει κάποιες από τις προτάσεις και τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας. Ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να είναι ο μοχλός ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας και η κυβέρνηση οφείλει να ενισχύσει την επιχειρηματικότητα. Η έκθεση του Yozma Group απαντούσε ακριβώς στο ποια εργαλεία μπορεί να χρησιμοποιήσει το κράτος για να βοηθήσει τον ιδιωτικό τομέα. Πρέπει να ενισχυθούν τα προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης στα ελληνικά πανεπιστήμια και να υπάρξει καλύτερη σύνδεση της ακαδημαϊκής έρευνας με την παραγωγή, κάτι που δεν συμβαίνει μέχρι στιγμής. Το Ισραήλ αυτό που κατάφερε είναι να ενισχύσει τη σχέση των επιχειρήσεων με τα πανεπιστήμια, ώστε κάποιες ιδέες να περάσουν από το ακαδημαϊκό και θεωρητικό επίπεδο στην παραγωγή και να βγουν στις αγορές. Ακόμη σε αυτές τις μελέτες δίνεται έμφαση στο πώς μπορεί να γίνει μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας μεταξύ των δύο χωρών και ακόμη στο πώς τα venture capitals μπορούν να βοηθήσουν το ελληνικό οικοσύστημα. Πλέον είναι στο χέρι σας το αν θα υιοθετήσετε κάποιες από αυτές τις προτάσεις.
To Ισραήλ κατάφερε να στηρίξει σε σημαντικό βαθμό την ανάπτυξή του τα τελευταία χρόνια στις καινοτόμες επιχειρήσεις (startups). Ποια η γνώμη σας για την ελληνική startup σκηνή. Μπορεί να υπάρχουν συνέργειες και σε τι επίπεδο;
Όλοι μας ρωτούν αν υπάρχει κάποια μαγική συνταγή ώστε να την αντιγράψουν. Αυτό δεν γίνεται. Η εξέλιξη του Ισραήλ σε επιχειρηματικό επίπεδο σχετίζεται κυρίως με την κουλτούρα μας σε τέτοια ζητήματα και επηρεάζεται από τις γεωπολιτικές συνθήκες και τη γεωγραφική θέση της χώρας. Στο Ισραήλ ποτέ δεν είμαστε ικανοποιημένοι με αυτό που έχουμε και πάντα επιδιώκουμε να αναπτύσσουμε νέα πράγματα που να δίνουν απαντήσεις στις ανάγκες και στα προβλήματά μας. Για παράδειγμα, για πολλά χρόνια υπήρχε εμπάργκο για πωλήσεις όπλων στο Ισραήλ, κάτι που μας οδήγησε στο να αναπτύξουμε τη δική μας σύγχρονη αμυντική βιομηχανία. Πρέπει πάντα να βασιζόμαστε στις δικές μας δυνάμεις και να μην περιμένουμε μόνο από τους άλλους να μας βοηθήσουν. Ακόμη σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της ισραηλινής οικονομίας έπαιξε και παίζει το πολύ καλό επίπεδο εκπαίδευσης, με έμφαση στα πανεπιστημιακά ιδρύματα της χώρας και στην παραγωγή καλών επιστημόνων. Στηρίζουμε παράλληλα την ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα και δεν περιμένουμε να ξεκινήσουν όλα από το κράτος. Είναι σημαντικό να υπάρχουν success stories που να προέρχονται από νέους ανθρώπους που κατάφεραν και αξιοποίησαν τις ιδέες τους και έβγαλαν χρήματα από αυτές, χρησιμοποιώντας τις σύγχρονες τεχνολογίες. Ο ιδιωτικός τομέας πλέον κινείται μόνος του και έχει αναπτύξει επιχειρηματικούς επιταχυντές για την ενίσχυση των startups, ενώ μεγάλες εταιρείες παγκοσμίως, όπως η Goolgle και η Microsoft, έχουν αναπτύξει τους δικούς τους accelerators στο Ισραήλ. Πλέον δεν υπάρχουν κρατικά venture capitals, αλλά μόνο ιδιωτικά. Για παράδειγμα, το Yomza Fund ήταν πολύ σημαντικό κρατικό venture capital πριν 20 χρόνια. Σήμερα το Ισραήλ αριθμεί περίπου 70 venture capitals, ενώ από το 1995 έως το 2004 επενδύθηκαν στη χώρα πάνω από 12 δισ. δολάρια, μεγάλο μέρος εκ των οποίων προήλθε από το εξωτερικό. H κυβέρνηση δεν ρυθμίζει την αγορά και ο ρόλος του κράτους είναι να στηρίζει κυρίως παραγωγικά προγράμματα που εκπονούνται από τα πανεπιστήμια.
Με δική σας πρωτοβουλία επισκέφθηκε την Ελλάδα πρόσφατα ο Ορέν Σιμανιάν, γνωστός και ως «γκουρού» των νεοφυών επιχειρήσεων. Σκοπεύετε να συνεχίσετε και με άλλους entepreneurs;Μαζί με τον Ορέν ανακοινώσαμε την πρόθεσή μας να φέρουν ακόμα περισσότερους επιχειρηματίες και μέντορες στην Ελλάδα, ώστε να βοηθήσουμε το ελληνικό οικοσύστημα των startups και να προχωρήσουμε σε business to business (B2B) συνεργασίες. Μάλιστα μέχρι το τέλος Μαρτίου θα έρθει στην Ελλάδα μια πολύ ενδιαφέρουσα κυρία, η οποία θα επικεντρωθεί σε θέματα μεταφοράς τεχνολογίας. Πρόκειται για τη Nava Swersky, Ιδρυτή και Πρόεδρο του NanoIsrael, δηλαδή του διεθνούς συνεδρίου και έκθεσης νανοτεχνολογίας και πρώην CEO της Yissum, της εταιρείας ανάπτυξης τεχνολογίας του Εβραϊκού Πανεπιστημίου της Ιερουσαλήμ. Αναμένεται να συναντήσει πολλούς νέους ανθρώπους και να αναλύσει πως μπορεί κάποιος να εξελίξει μια ιδέα από το θεωρητικό επίπεδο στο πρακτικό, ώστε να την «εξάγει» στην αγορά. Στο πλαίσιο αυτό η Nava Swersky θα μιλήσει και στην «Ημέρα Επιχειρηματικότητας Αλέξανδρος Ωνάσης», που διοργανώνει ο Σύνδεσμος Υποτρόφων του Ιδρύματος, με αντικείμενο τα επόμενα βήματα που ωριμάζουν το ξεκίνημα μιας νεοφυούς επιχείρησης, καθώς και τους τρόπους χρηματοδότησης μιας επιχειρηματικής ιδέας. Γενικά σκοπός μας είναι να φέρουμε σε επαφή επιχειρηματίες και ειδικούς με γκρουπ από Έλληνες startuppers, ώστε να τους κατευθύνουμε και να τους βοηθήσουμε. Τις επόμενες εβδομάδες στο Ισραήλ αναμένεται να πραγματοποιηθούν τρία συνέδρια με εξαιρετικό επιχειρηματικό ενδιαφέρον στους τομείς της τεχνολογίας και της κυβερνοασφάλειας (CyberTech 2015), στον τομέα των τεχνολογιών στο χώρο της γεωργίας (Agritech 2015) και της καινοτομίας στη σύγχρονη ιατρική (ΜEDinIsrael).
Κυρία πρέσβη πιστεύετε ότι η Ελλάδα μπορεί να βγει κάποια στιγμή από τη δύσκολη οικονομική συγκυρία στην οποία βρίσκεται τα τελευταία πέντε χρόνια;
Επαναλαμβάνω ότι στην Ελλάδα υπάρχει πολύ υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό. Έχετε πολύ ικανούς επιστήμονες, απλώς χρειάζονται σωστή καθοδήγηση. Έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στην ελληνική οικονομία, στο ταλέντο και στις δυνατότητες των Ελλήνων, αρκεί να έχετε στόχο και να ξέρετε πού θέλετε να φτάσετε. Πρέπει να υπάρχει όραμα. Η Ελλάδα είναι μια όμορφη χώρα και μπορεί να αναπτύξει ακόμα περισσότερο τομείς όπως ο τουρισμός, ώστε να παρέχει ακόμα καλύτερες υπηρεσίες. Επίσης η ελληνική οικονομία μπορεί να βασιστεί στη πρωτογενή παραγωγή, καθώς το κλίμα είναι πολύ ευνοϊκό και τα προϊόντα πολύ ποιοτικά. Η Ελλάδα μπορεί, όπως και ήδη κάνει, να ενισχύσει το brand της, ως η χώρα που παράγει και εξάγει προϊόντα υψηλής ποιότητας και διατροφικής αξίας όπως το λάδι και το τυρί και ακόμα περισσότερο να προωθήσει μοναδικές ποικιλίες που παράγονται μόνο εδώ. Ακόμη χρειάζεται να γίνουν μεγάλες αλλαγές στον κλάδο τηςιχθυοκαλλιέργειας. Η Ελλάδα βρέχεται παντού από θάλασσα, κάτι που σας δίνει τη δυνατότητα να μεγαλώσετε και να παράγετε πολλά είδη ψαριών που μπορείτε να εξάγετε σε άλλες χώρες. Μπορείτε να ξεπεράσετε τα προβλήματα που έχουν εμφανιστεί σε αυτό τον τομέα τα τελευταία χρόνια, ώστε η χώρα να γίνει leader σε μια αγορά όπου η ζήτηση είναι μεγάλη και η προσφορά πλέον μικρότερη. Σκεφτείτε μόνο πόσα ψάρια καταναλώνονται στην Ιαπωνία, για παράδειγμα. Ακόμη η Ελλάδα είναι μία παραδοσιακά ναυτιλιακή χώρα. Μπορεί να γίνει κέντρο τεχνολογικής καινοτομίας στη ναυτιλιακή βιομηχανία και να αναπτύξει νέες τεχνολογίες πλοήγησης , συσκευές ασφαλείας στα πλοία κ.ά.
* O Τάσος Ζάχος είναι Editor in Chief του FortuneGreece.com