De uitzetting van de meeste Joden die zo’n 2000 jaar geleden in het toenmalige Israël woonden leidde tot een ware diaspora naar andere landen. De meesten trokken naar Europa, Noord-Afrika of elders in het Midden-Oosten. Over de eeuwen heen werden er op veel plaatsen grote Joodse gemeenschappen gesticht die lange periodes van groei en bloei kenden, maar ook onderwerp waren van discriminatie, brute progroms en gehele of gedeeltelijke uitzetting. Elke golf van vervolg en geweld sterkte het joodse geloof in de “terugtocht van de geëxileerden” en inspireerde zowel individuen als hele groepen om naar het land van hun voorvaders terug te keren.

Tussen 1989 en 2009 immigreerden 1.274.574 mensen naar Israël, zoals in de volgende tabel getoond wordt:

Bron: Onderzoeks- en Informatiecentrum van de Knesset (Februari 2011)

De vorming van een Nieuwe Samenleving

De politieke, economische en culturele basis van de hedendaagse Joods-Israëlische samenleving werd vooral gevormd tijdens de Britse overheersing (1917-1948). Zionisme werd de ideologie van de Joodse gemeenschap en die ideologie groeide later uit tot een sociaal en politiek stelsel dat gezag uitoefende zonder echte soeveriniteit te genieten maar waarin wel elk echelon geconsolideerd werd en gestimuleerd tot groei. Vrijwilligerswerk was de politieke ruggengraat en egalitarisme de sociale lijm die alles moest samenhouden.

De verwerving van politieke onafhankelijkheid en de massale immigratie die volgde deed de Joodse bevolking verdubbelen van 650.000 naar 1,3 miljoen in de eerste jaren van het bestaan van de Israëlische Staat (1948-1952). Daardoor veranderde de structuur en het weefsel van de Israëlsiche samenleving innemend. De sociale resultant van de immigratie bevatte twee hoofdelementen: er was een meerderheid die gevormd werd door de Sefardische gemeenschap, die al in Israël woonde, en door Ashkenazische inwijkelingen en overlevenden van de Holocaust; daartegenover stond een minderheid van Joodse immigranten uit islamitische landen van Noord-Afrika en het Midden-Oosten.

Terwijl het grootste deel van de bevolking van voor de stichting van de staat gebonden was aan haar sterke ideologische overtuigingen, haar pioniersgeest en een democratische samenleving, neigden veel van de Joden die voor eeuwen in Arabische landen gewoond hadden meer naar een patriarchale organisatie van het sociale leven. Dat deel van de bevolking had het veel moeilijker om te integreren in de snelveranderende samenleving en economie van het jonge Israël.

Aan het einde van de jaren ’50 leefden beide groepen naast elkaar zonder echte sociale en culturele interactie. De Joden van Noord-Afrikaanse en Midden-Oosterse achtergrond drukten in die periode vaak hun frustraties en hun vervreemding uit in anti-regeringsprotestacties die in de jaren ’60 en ’70 uitgroeiden tot eisen voor politieke participatie, toewijzing van middelen als compensatie en inspraak om de kloof tussen hen en de andere Israëli’s te helpen dichten. Daarbovenop creëerden de spanningen door de verscheidenheid van de bevolking extra barrières bij het opbouwen van een economische onafhankelijkheid en van een landsverdediging, die hard nodig was om het land te beschermen tegen de militaire acties van de Arabieren aan de grens. De gemeenschappelijke punten op gebied van godsdienst, geschiedenis en nationale samenhang binnen de Joodse samenleving bleek uiteindelijk toch sterk genoeg om de verschillen aan de kant te schuiven en samen te bouwen aan hun hernieuwde land.

Voortdurende immigratie

Israël kreeg sinds het begin van de 20^ste eeuw steeds meer immigranten. Ze kwamen in grote en kleine getalen aangestroomd vanuit de vrije Westerse wereld, maar ook vanuit conflictgebieden. De meest recente immigratiegolf kwam vanuit de Joodse gemeenschap van de voormalige Sovjet Unie, waar ze met moeite het recht verkregen om naar Israël te emigreren. In de jaren ’70 slaagden zo’n 100.000 Sovjets erin om naar Israël te trekken. Sinds 1989 zijn er ruim een miljoen naar het land afgezakt, waaronder een groot aantal hoogopgeleide professionelen, bekende wetenschappers en geprezen artiesten en muzikanten wiens expertise en talenten gevoelig bijdragen tot de kwaliteit van het Israëlische economische, wetenschappelijke, academische en culturele leven.

Tussen 1980 en 2000 kwamen er twee grote golven van de oude Joodse Ethiopische gemeenschap aan in Israël. Die gemeenschap zou al sinds de tijd van Koning Salomon in Ethiopië gevestigd zijn. De 50.000 immigranten uit agrarisch Afrika zullen tijd nodig hebben om zich aan de geïndustrialiseerde Westerse samenleving aan te passen, maar de sterke wil van de Ethiopische jeugd belooft een snelle absorptie van de gemeenschap.

Godsdienstige diversiteit

Al sinds Bijbelse Tijden is het joodse volk een volk met een monotheïstische geloof, het Jodendom, dat zowel een godsdienstige component als een volkscomponent bevat. Sinds de 18^de eeuw woonden de meeste Joden in de wereld in Oost-Europa, waar ze in getto’s gedwongen werden en maar weinig contact mochten hebben met de omringende samenleving. Binnen hun gemeenschappen slaagden ze erin om hun eigen zaken af te handelen volgens de joodse wet (Halacha), die over vele eeuwen door religieuze geleerden was ontwikkeld en in code gezet.

De geest van emancipatie en nationalisme die in de 19^de eeuw door Europa joeg bracht de beginselen op gang van een liberalere aanpak van de opvoeding, van cultuur, filosofie en theologie. Daardoor ontstonden veschillende Joodse bewegingen waarvan er sommige naar meer liberale opvattingen van het geloof gingen terwijl andere er eerder nationalistische en politieke ideologiën op nahielden. Het resultaat was dat veel, en uiteindelijk de meerderheid van de Joden de Orthodoxie achter zich lieten en hun eigen weg insloegen om te proberen om in de algemene samenleving te integreren.

De hedendaagse Joodse gemeenschap in Israël bestaat uit vrome en liberale joden die een spectrum vormen van ultra-orthodox tot seculier. De onderlinge verschillen zijn evenwel niet altijd duidelijk. Als Orthodoxie bepaald wordt door de getrouwheid aan de joodse religieuze wetten en gebruiken, dan voldoet 20% van de Israëlische Joden aan die definitie. 60% volgen een combinatie van wetten die volgens hun eigen keuzes en etnische tradities zijn samengesteld en de overblijvende 20% houdt bijna geen wetten of gebruiken. Aangezien Israël als joodse staat ontworpen werd, maken Shabbat (de Sabbat, of zaterdag), alle joodse feesten en heilige dagen in de joodse kalender deel uit van de nationale vakantieperiodes. Alle feesten worden dus in mindere of meerdere mate door de volledige joodse bevolking nageleefd.

Andere indicatoren van godsdienstaanhang kunnen ook het percentage zijn van ouders die ervoor kiezen om hun kinderen een religieus getinte opvoeding te geven of het aantal stemmen die uitgebracht worden voor religieuze partijen in de nationale verkiezingen. De relevantie van zulke statistieken is echter onzeker aangezien niet-praktiserende ouders hun kinderen soms in religieuze scholen inschrijven en veel orthodoxe burgers voor niet-religieuze partijen stemmen.

Het grootste deel van de bevolking kan beschreven worden als seculier met een duidelijk moderne levensstijl met variabele graden in het respect voor de godsdienstvoorschriften. In die meerderheid vinden we een groot aantal burgers die er een aangepaste vorm van de tradities op nahouden. Een aantal onder hen kiest er dan voor om zich bij liberaal-godsdienstige stromingen aan te sluiten.

Er zijn daarentegen ultra-orthodoxe joden die geloven dat de Joodse soevereiniteit in het land enkel kan hersteld worden na de komst van de Messias. Die strekking houdt zich strikt aan de religieuze joodse wetten, leeft in gescheiden buurten, heeft eigen scholen, kleedt zich in traditionele klederdracht, onderhoudt verschillende rollen voor mannen en vrouwen en is gebonden aan een nauwgezet voorgeschreven levensstijl.

Onderlinge Joodse Contacten

Aangezien er geen duidelijke scheiding is tussen Godsdienst en Staat, woedt er sinds het begin al een discussie tussen de gemeenschappen over hoe ver Israël moet gaan in het tonen van zijn joodse religieuze identiteit. Terwijl de orthodoxen proberen om de religieuze wetten ook te laten gelden buiten de persoonlijke levenssfeer waarover die nu al exclusieve zeggenschap hebben, ziet de niet-prakitserende kant van de bevolking zoiets eerder als godsdienstige inmenging en een inbreuk op de democratische natuur van de Staat. Een van de discussiepunten is de manier waarop bepaald wordt of iemand al dan niet Jood is. Volgens de orthodoxen moet iedereen die van een Joodse moeder geboren wordt of die zich strikt tot de joodse wetten bekeert als Jood beschouwd worden. De seculiere Joden vinden dan weer dat de definitie gebaseerd moet worden op het burgerlijke criterium van de mate waarin een individu zich met het Jodendom identificeert.

De belangenconflicten die door dit soort discussies ontstaan zijn hebben geleid tot een zoektocht naar legale middelen om een duidelijke grens te trekken tussen staat en religie. Tot er een algemene oplossing gevonden is zitten de autoriteiten in een ongeschreven akkoord dat aan de vooravond van Israëls onafhankelijkheid bekomen werd en dat zegt dat er een status quo gehouden wordt, m.a.w. dat er geen fundamentele veranderingen aangebracht worden in de status van de godsdienst in het land.

De Kibboetsen

Er bestaat in Israël een uniek sociaal en economisch kader dat gebaseerd is op gelijkheid en gemeenschappelijke principes, de kibboets. De kibboets groeide voort uit de Israëlische pioniersgemeenschap van het begin van de 20^ste eeuw en ontwikkelde zich tot een permanente landbouwersleefstijl. Door de jaren heen ontstonden zo bloeiende economieën, eerst agrarische, later ook industriële en diensteneconomieën. Het grote verschil met de rest van samenleving was dat de kibboetsen opgebouwd werden met het geld dat door de leden gegenereerd werd. Het prille begin van de Israëlische economie ontstond in dat soort gemeenschappen.

In de periode voor de stichting van de Staat Israël en in de eerste jaren van het bestaan ervan nam de kibboets een belangrijke plaats in in de bouw van nederzettingen, in immigratie en defensie, maar toen die bevoegdheden naar de regering werden overgeheveld nam de interactie tussen de kibboetsen en de rest van de Israëlische samenleving af. Sinds de jaren ’70 nam ook de politieke slagkracht van de kibboetsen, die ontstaan was door oververtegenwoordiging, af. Wat niet veranderde is het aandeel in het binnenlands product dat nog steeds opmerkelijk groter blijft dan dat van de rest van de economie in verhouding tot hun aandeel in de bevolking.

In de laatste decennia is de kibboets sterk veranderd. Er wordt nu ook aandacht gegeven aan individueel succes en economische groei. Veel kibboetsen hebben de doe-het-zelversmentaliteit opgegeven en nemen tegen alle taboe’s in werklieden aan om klusjes op te knappen. Tegelijkertijd gaan er steeds meer leden van kibboetsen buiten werken. Hun salaris dient dan voor een stuk om de inkomsten van hun kibboets te verhogen.

Wat de kibboets vandaag geworden is, is de vrucht van drie generaties hard werken. De stichters, die hun motivatie vonden in hun sterke overtuigingen en vaste ideologie, vormden een unieke samenleving met een opmerkelijke levenswijze. Hun kinderen werden geboren in de bestaande sociale structuur en werkten hard om de economische, sociale en administratieve basis van hun gemeenschap te consolideren. De huidige generatie is daardoor kunnen opgroeien in een stevig gevestigde maatschappij maar worstelt nu met de uitdagingen van het moderne leven. Vandaag is de hamvraag vooral wat de toekomstige aard van de relatie en het wederzijdse respect tussen het individu en de kibboetsgemeenschap zullen worden, om nog maar te zwijgen van de vertakkingen in de huidige samenleving van technologische en communicatieve ontwikkelingen.

Sommigen vrezen dat de kibboets, door zich voortdurend aan de veranderende omstandigheden aan te passen, gevaarlijk ver van zijn oorspronkelijke principes en waarden weg gaat; anderen geloven dan weer dat dat vermogen tot compromis en aanpassing de sleutel tot overleven is.